Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

troffen, toen hij, naar aanleiding van het boek van S. Kracauer over Jacques Offenbach und das Paris seiner Zeit schreef:

Jacques Offenbach! 0, herinnering aan gelukkiger dagen. Geluk is niet altijd waardig, niet altijd groots, niet altijd traditioneel. Na Offenbach, zijn we door het Zionisme, door ons nationaal réveil, onze catastrophen, door het daadwerkelijk economisch antisemitisme, weer ernstiger, Joodser, krachtiger en waardiger geworden, misschien in uiterste zin gelukkiger.

Maar, o, het negentiende eeuwse decadentieplezier der Joden, gedoopt of ongedoopt; toen het Jodendom niets van ons eiste, ons niets meer kwalijk nam, toen we in Europa de Joodse pot aan het opverteren waren, toen de ‘risches’ der toenmalige antisemieten ons verouderd leek, toen het goed ging in het diamantvak, toen men, célibatair zijnde, over Schabbes naar Brussel en Parijs ging, en Madame Polak het lichaam wiegde, niet meer wetend of die ‘aangename’ melodie uit La Belle Hélène van Offenbach stamde, of ‘shier-ha-maaloth’ was. Ons geluk van toen was ietwat onwaardig, was décadent door te zelfgenoegzame levensvreugde en onbekommerde weelde, maar het was geluk!

Onder de Joodse bankiers uit het laatste Franse Keizerrijk bevonden zich vele Saint-Simonisten, die in het nieuwe Frankrijk van Napoleon III een mogelijkheid speurden om zich geheel te kunnen ontplooien. Wij denken aan de gebroeders Péreire, wier naam verbonden blijft aan het ‘Crédit mobilier’. De oorsprong van hun bank, bestemd voor lang crediet aan de industrie ligt in de school van Saint-Simon, die propaganda maakte voor democratisering van het crediet. Mannen als de Péreires, Sefardiem van oorsprong, betoogden, dat de volkswelvaart zou toenemen door uitbreiding van de industrie, die in haar groei werd belemmerd, omdat de grote particuliere banken als die der Rothschilds zich bijna uitsluitend beperkten tot emissie van staatsleningen.

De Saint-Simonisten, materialistisch van huis uit, bleken als het hun eenmaal naar de vleze ging bereid geld en goederen in dienst te stellen van maatschappelijke idealen. Door hun denkbeelden heen stroomt een levensinstelling, waarvan de bronnen teruggaan op utopistische, sociale uitgangspunten.

Naar Nederland terugkerend, denken wij aan bankiers als de Kö-nigswarters en de Bisschoffsheims, die nog vóór 1850 merkwaardige milieus in de Nederlandse hoofdstad hadden gevormd. De later internationaal vermaarde oriëntalist Joseph Dernburg werd naar hier gehaald om de kinderen van de familie Bischoffsheim het alf-beth te leren. In hun huizen werd op hoog niveau gediscussieerd over maat-schappelijke vraagstukken. Gerrit de Clercq, de zoon van Willem, deed bij hen de impulsen op voor zijn utopistisch-socialistische studies.

134