Zij lieten hun sporen achter

LIBERALISTEN EN JODEN

dist S. I. Mulder in de Jodenhoek wordt voorgesteld als de man, die de belangen der Joden zal vertegenwoordigen. Zoals overigens tot 1940 met Joodse kandidaten van meerdere politieke partijen (ook de S.D.A.P.) placht te geschieden. ‘Kiest mij als Nederlander, anders wil ik het niet’, aldus de liberaal.

Dit neemt echter niet weg, dat het voor ons duidelijk is, dat de opgeklommen en opklimmende Joden in het liberale stelsel een ideologie aantroften, die voor hen perspectieven bood. Voor het eerst konden zij deelnemen aan het leven in de volste zin van het woord! Maar in de consequentie, waarmee zij dit liberale stelsel hanteerden, lagen de‘tsores’(leed, moeilijkheden) voor het grijpen. De problematiek der dubbele loyaliteit diende zich aan.

Zo ontstond het dualisme der politiek-liberale Israëlieten, die in de Synagoge een paar keer per jaar nog als zonen van het Oude Volk figureerden, doch die ‘daarbuiten in den vollen, onverdeelden, on-splitsbaren zin van het woord medeburgers zijn’. Een opvatting, die leidde tot een gespleten bewustzijn, dat niet zelden onwaarachtigheid, ja hypocrisie incorporeerde.

De geschiedenis der Joden in het liberale tijdperk was mede daardoor dikwijls vervuld van een scherpe problematiek en de haar begeleidende tragiek. Vooral de ervaring, dat ondanks Emancipatie een Joods vraagstuk was blijven bestaan, ja, dat dit actueler en scherper kon worden (zo actueel en scherp als in Abraham Kuvpers Standaard-artikelen bleek), leidde bij velen tot een vlucht uit het eigen volk. De doop—maar nimmer zo principieel als bij Isaac da Costa—scheen een bij uitstek probaat middel om het moeilijke Jodendom kwijt te raken, hoe ondankbaar ook vaak dit middel bleef. Heine verzuchtte reeds: ‘Es ist schwer zu fliehen wenn man das Vaterland an seinen Sohlen mitsichtragt...’ Hij kon het weten.

Aan ons thans de taak dit Joodse ‘vaderland’ op te sporen, in de letterlijke zin daar, waar Joodse zolen zich hadden neergezet op de wegen der ballingschap.

Het verhaal, waarmee Abraham Kuyper zijn artikelen illustreerde, was niet zonder zin. De vreemdeling, die omstreeks 1860 in Nederland

ni