Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

kenen van een JooJsch gezin omringd. Toen zich tot een der heeren van het Hof wendende, had hij de eer, nogmaals met een Jood te spreken. En eindelijk... in Den Haag... op het ministerieele bureau aankloppend, bracht men hem eerst naar een Joodschen referendaris—en vond hij zich, ter audiëntie toegelaten,—tegenover den Jood Godefroi, den toen-tnaligen Minister van Justitie.

Was het wonder, dat de verbaasde vreemdeling, na deze justitiêele avonturen, den eersten den beste zijner Hollandsche kennissen vroeg: ‘of hier geheel de Justitie in de handen van Joden was overgegaan?’

Wij zijn in elk geval naar de kern van ons betoog teruggekeerd. In het liberale Nederland blijkt omstreeks het derde kwart der negentiende eeuw de ‘invloed’ der Joden op het sociale en culturele leven in de meest wijde zin voor buitenstaanders merkbaar en voelbaar. Het is onze taak van de tegenovergestelde kant dit alles te benaderen, waarbij wij uitgaan van de historisch-gegroeide constellatie der Joodse ge meenschap.

De Emancipatie had gedurende tientallen jaren haar beslag gekregen. Dat betekent echter, dat slechts een kleine geselecteerde groep gegoede burgers van de vrijmaking had kunnen profiteren. Het proletariaat bleef tot de komst van het socialisme hiervan verstoken. Zoals wij vroeger al opmerkten: zij wilden—gebonden als zij waren en bleven aan het oude Jodendom—de geestelijke muren van het ghetto niet neerhalen. Dat is slechts één kant van de zaak. Wij moeten daarnaast niet vergeten, dat het verlicht individualisme, dat wel aanspraak maakte op de emancipatie, dit deed op grond van een in een maatschappelijk welzijn verankerd bezit van geestelijke waarden, dat de proletariërs, gezien van uit het jaar 1796, nog welhaast een eeuw moesten ontberen. Voor deze burgers omvat de evolutie hunner vrijwording twee fasen. Zijn haar belangrijke symptomen in de aanvang messiaans-cosmopolitisch, na 1848 kunnen wij haar gevoegelijk zien als een object van de practische politiek van het liberalisme, dat—hoezeer zelf stoelend op het wijsgerig stelsel, dat het eind der achttiende eeuw beheerste—nochtans de accenten anders leggen moest. De maatschappij was de weg van een radicale vernieuwing opgegaan. Dit had zijn gevolgen, speciaal voor de Joden, de Joodse liberalen.

De politicus van de snit-Godefroi was niet meer een idealist, die in de emancipatie een stuk theoretisch, West-Europees, kosmopolitisch ‘messianisme’ kon uitleven. Voor hem als voor alle aanstaande Joodse burgers was de Emancipatie een zaak geworden van practische inschakeling in Nederlandse verhoudingen. Godefroi protesteert als hij —kandidaat voor de Tvveede Kamer in 1848—door de Joodse propagan-

120