Zij lieten hun sporen achter

DE HEER VAN HET JOODSE TEISTERBANT

Wij worden geconfronteerd met de Joodse historicus bij uitnemendheid. Diegene voor wie niet objectiveren (als bij de Grieken), maar participeren het hooldmoment vormt. Geen afstand meer. Eénwor-den als bij de paring van twee individuen. Het ‘kennen’ in de hogere zin van ‘bekennen’. Uit de kosmische autobiograaf der romantiek, die eens als Heer van het Joodse Teisterbant had meegespeeld op het toneel der historie (en die als zodanig mee bleef spelen in zijn vrije uren) was een dichter gegroeid, wiens levensgang als het ware met de tijd was samengegroeid. De tijd als grondcategorie der historie, maar ook als aparte dimensie van het profetendom. Hij hoort ‘de stem des Tijds’, hij koestert en ondergaat ‘de gunst des Tijds’, hij luistert naar de ‘orakels van den Tijd’, hij schrijft ‘Poezij des Tijds' en hij aanschouwt ‘de eb des Tijds’ ‘op de zee der Tijden’.

Van nu af aan zijn Gericht en Heilsstrijd de polen van een activiteit, die zich aan het normaal-menselijke tracht te ontworstelen en die de daarbij passende uitingsvormen zoekt. Als hij nu toornt is het niet meer in de toon der Bezwaren, want hij hoeft zich niet te overschreeuwen. Hij is niet meer hier; niet langer de gedoopte Jood en bovendien: hij schreeuwt al lang niet meer tegen de Christenen over de Post-Acta van Dordt. Wat hij aanschouwelijk maakt, dat zijn de tekenen, waarvan zijn eeuw zwanger gaat. Juist in deze tijd leefden innerlijke spanningen in de hoofden en harten van grote mannen, met het oog op de komende wereldcatastrofe. De helft van de eeuw wordt met angst verwacht. Men voorvoelt de komst van het communisme en anarchisme als zeer werkelijke levensaspecten. Men voelt de hand Gods als een dreiging in het sociale vlak. Wat zal er gebeuren? Praten helpt niet meer.

... De Maatschappij gevoelt Haar evenwicht gestoord. Haar lichaam kwijnt en woelt Bij beurten; ’t is de plaat van kankrendpauperisme,

Onredbaar evenzeer voor breinloos Communisme,

Als voor Bespiegeling, die in fijn geweven taal Verdooving, sussing, maar geen heeling brengt der kwaal.

Is de dichter bang voor al dat sombere? Nee, het schijnt of hij er zich in thuis voelt. Wat een ieder opvalt, dat is de opmerkelijk frisse wind, die door Da Costa’s politieke denkbeelden waait. In de profetische aarzeling wordt hem—die werktuig is van Gods stem—ook alles onzeker. Welke extreme standpunten zullen botsen, zegevieren, te licht worden bevonden. Geen vaste verworvenheden. Waartoe? Hij, de be-

115