Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

lang niet alle profeten grote redenaars waren (‘ihr erster und gröszter sogar ein bekannt schlechter’) konden onder hun latere opvolgers dikwijls zeer middelmatige auteurs worden aangetroffen, die in de regel de politiek als hun object kozen, in de plaats van de ethiek der Bijbelse klassieken. Op dit gebied van de staatkunde nu hebben zij— alles volgens Kaznelson—over profetische gaven beschikt. Wat Dis-raeli betreft worden wij o.m. getroffen door zijn voorspellingen inzake het contact van Engeland met Amerika en zijn concrete mededelingen na Königgratz: ‘Met Napoleon is het gedaan.’ Evenzeer frappeert een ieder het lijstje jaartallen van 1897-1947, dat een merkwaardig licht werpt op ziener-kwaliteiten van de stichter der Zionistische Beweging, Theodor Herzl. In 1897 schreef de Weense journalist in zijn dagboek:

Fasse ich den Baseler Kongress in ein Wort zusammen—dass ich midi hüten werde, öjfentlich atis zu speechen—so ist es dieses: in Basel habe ich den Judenstaat gegründet. —Wenn ich das heute laut sagte, würde nür ein universelles Gelachter antworten. Viel-leicht infünfJahren,jedenfalls infünfzig wird es jeder einsehen.

Deze intuïtie stempelt ook Da Costa in zijn nadagen tot een Joods fenomeen van zuiver gehalte, dat ons bovenal treft door die wijsgerige eenheid van denken en dichten, die een noodzakelijke voorwaarde is voor het profeteren over het eind der dingen. Zonder eenheid geen einde. Maar mét de eenheid, van waaruit het einde zichtbaar wordt, ook de fatale eenzaamheid. Nu wel gelouterd door een perspectief, maar nooit meer naar wereldse categorieën bewoonbaar. ‘Bij men-schen uitgesloten’—nu voor goed!

Het eschatalogische, dat geleidelijk in een complete geschiedfilosofie overgaat, heelde al het gespletene in de ziel van de romanticus. Naar buiten bleef dit onopgemerkt. Wat eens de mensen zonderling in hem had geschenen, was immers zonderling gebleven. Wat weten kruideniers van koninkrijken? Dat hier een grandioze evolutie had plaats gevonden, dat diepe wonden van een geschokte jeugd tenslotte waren genezen en dat wateens in oorsprong als weerbarstige jeugdro-mantiek had geklopt, zich thans manifesteerde als vol-Joods profetendom—geen Christen, geen Jood, die er zich nog het hoofd over brak. Maar desondanks was Isaac da Costa fundamenteel veranderd. Hem was niet meer de beperking. Hij klom nu hoger dan het dak van de ‘Snoge’. Hem was de wereld zijner dagen én van de toekomst. Eindelijk was hij bevrijd van zijn lijfelijke omlijsting, die hij zo vaak had willen afschudden. Zijn persoonlijke wereld viel van nu af aan samen met die van de ‘tijd’.

114