Moeder in Israël - een geschiedenis van het Amsterdamse Asjkenazische jodendom

deze geografische formulering in officiële Rabbijnse akten, bijvoorbeeld bij een Get (scheidingsakte) gebruikelijk.

Uit Responsa vernemen wij de indruk, die de Nederlandse verhoudingen maken op de diaspora-Joden omstreeks (1616). Wij lezen:

„Heden zit het volk rustig in Amsterdam. De inwoners der stad hebben hun streven gericht op vergroting der nederzetting. Zij schiepen wetten en voorschriften, waaronder ook bepalingen, welke iedereen godsdienstvrijheid verzekerden. Ieder mag naar zijn geloof leven, maar hij mag het in het openbaar niet laten merken, dat hij tot een andere godsdienst behoort dan de inwoners der stad. Daar deze stad als toevluchtsoord voor de marranen dichtbij is, kwamen vele aanzienlijken daarheen en namen het Jodendom aan. Ook Joden volgden hen hierheen. Ze bouwden zich een kleine Synagoge, waarin ze zich op onopvallende wijze verzamelden. Om niet de aandacht op zich te vestigen noemden ze zich met gebruikelijke landsnamen. De marranen veranderden hun namen niet, maar in de synagoge werden ze met hun Joodse namen genoemd. Dit had ten gevolge, dat de daar levende Joden zich als Christen-kooplieden gedroegen, zowel in handel, testament als schenking. Bovendien werd een Staatswet uitgevaardigd, dat men een acte van rechtskracht slechts door de stads schrijver mag laten maken, die van partijen een bepaalde belasting voor de overheid invordert. Opdat geen belastingontduiking kon voorkomen, werd straf bepaald voor de schrijver, die op andere wijze een acte maakte/’

De inhoud als zodanig blijve zonder commentaar; als een visie van een Raw uit die periode is zij belangwekkend genoeg. Wij kunnen ook hieruit leren, dat de Responsen betrekking hebben op het doodgewone leven van Joden, die zich met al hun tsores wenden tot de Raw, die het antwoord nooit schuldig bleef; zoals nog uit een legio aantal anecdotes tot ons spreekt.

Beroemd werd en bleef de Responsen-verzameling van Chagam Tswi, eenmaal Amsterdams grote Raw, die zijn gemeente na tragische conflicten moest verlaten. In zijn Tes-joewot komen details voor over het Amsterdamse Joodse ritueel. Hij achtte „krijn” minder geschikt voor de Seder, omdat de scherpe smaak velen terughield de gewenste hoeveelheid te gebruiken. „Waar latuw voorkomt, zoals in Amsterdam en Hamburg, is het beter om die te gebruiken. Wat men in Amsterdam andijvie noemt, is bij gebrek aan het eerste ook goed.”

Voor de Amsterdamse begraafplaats, „waar de aarde los en zacht is”, schreef Chagam Tswi een afstand voor van één Joodse el tussen twee graven. „Men moet de kabronim in Amsterdam er van terug houden, die afstand te verkleinen. In Amsterdam is het be-graafveld groot en zeer ruim, de aarde week. Er is dus geen argument aanwezig om dichter op elkaar te begraven.”

Merkwaardig is ook — zie Maarsen — Chagam Tswi’s oordeel over de Amsterdamse Hadassim. Reagerend op een werk, waarin deze mirtentakjes als entingsproduct worden beschouwd (en dus ongeschikt voor de loelaw) schrijft hij:

„Wat doet het ertoe, dat het Italiaanse kweekproduct kleine ronde besjes zonder pit vertoont en deze bij het Hollandse groter en langwerpig zijn en grote pitten hebben? Zijn dan alle soorten druiven gelijk? Zijn daar niet ook langwerpige en ronde, zwarte en lichte? Wie zal daarom aan enting denken? Maar nog een ander bezwaar heeft de opponent. Als ze niet ondeugdelijk waren had men deze myrthen wel vroeger hier aangeplant. Met een blik in het volle leven antwoordt Chagam Tswi: „Is het dan dit alleen, wat de tegenwoordige geslachten in het aanzijn hebben geroepen, terwijl de vroegeren het niet kenden? Zijn er dan niet vele soorten vruchten, groenten

29