Moeder in Israël - een geschiedenis van het Amsterdamse Asjkenazische jodendom

Het zijn deze pogroms, die de gehele Europese diaspora in beweging brachten en ook voor de gemeente Amsterdam belangrijke gevolgen hadden. Talloze „Polakken” kwamen naar hier. Wij behoeven niet te speuren naar détailgegevens. Twee jaren voor het verschijnen van de Kroniek van Nathan Hanno ver verscheen te Amsterdam (bij Benveniste) het klaaglied Petach Tesjoewa van Gabriël Schussburg uit Rzeszow, een Galicische stad aan de grens van Wolhynië, waar de vluchtelingen een eerste rustplaats hadden gevonden. Op iedere strofe volgt een commentaar, waarin de afschuwelijke bijzonderheden over het Joodse lijden worden vermeld. Ook hier ontbreekt de Messiaanse toon niet. „Wanneer o God zal eindelijk het uur aanbreken van de laatste wonderen. Ziet Gij niet, dat Uw zonen en dochteren in de handen van een vreemd volk zijn gevallen. Keur ook ons het wonder waardig, gelijk in de dagen van onze uittocht uit Egypte.” Actualiteit van het Pesach-verhaal, dat op Amsterdamse Sederavonden zal zijn beleefd in de buurt van de Zuidertoren.

Omstreeks diezelfde tijd werd eveneens te Amsterdam in de vorm van een voorrede tot een Seliechot-uitgave onder de titel „Megilat Afa” een vlugschrift gepubliceerd van de beroemde Lithause Talmudgeleerde Sabbatai Cohen, in de Joodse wereld bekend als de „Schach”. Hierin worden zeer beknopt de praktijken van de kozakken geschilderd. Contemporaine geschiedenis van een hartverscheurende wreedheid, die zal hebben gesproken tot de Joden, die op Vlooienburg en Marken de rust dachten te vinden en inderdaaid vonden, die zij zo zeer behoefden.

WAARHEEN ?

Naar een bekend woord pleegt men emigranten de vraag voor te leggen: „Gaat ge ergens vandaan, of gaat ge ergens heen?” In de regel is van beide sprake. Ook voor de diaspora* Joden omstreeks 1650 gold dit in zekere zin. Want wel dwong het goles tot gedurige, plotselinge migratiebewegingen, maar dat neemt niet weg, dat de grote wereld toen nog een keuze bood. Vooral in het nabije en verre Westen. De Joden waren voor geen kleintje vervaard waar het betrof afstanden af te leggen! Sinds ons volk was gaan zwerven, waren vele duizenden kilometers door Jisraëel Sawa, de oude Jood, afgelegd. Een nogal recent sensatiebericht (maandag 7 mei 1962) verhaalt ons het volgende „moderne sprookj e”:

„OP VLOT ROND DE WERELD”

Zaterdag is een expeditie van acht personen, onder wie twee vrouwen, met een houten vlot, de „Lehi V”, uit Redondo Beach, in Californië, vertrokken voor een tocht rond de wereld.

De leider van de expeditie, kapitein De Vere Baker verklaarde, dat het doel van deze onderneming was om dezelfde route af te leggen, die door een Joodse stam 2.000 jaar geleden zou zijn afgelegd. Baker zei, dat het vlot door het Panamakanaal zou gaan, naar New York zou af drijven en vervolgens de Atlantische Oceaan zou oversteken naar Europa. Daarna zou het vlot door het Suezkanaal gaan aan de kust van de Perzische Golf, waar de Joodse stam de reis zou zijn begonnen.

Vandaar zou het vlot in de richting van de Indische Oceaan koersen naar de Chinese Zee en de

14