J.K. Rensburg 1870-1943 - een Joodse graalzoeker

vreemde schutter, die na de ‘Allgemeine Mobilmachung’ van 1914 niet meer leven wilde, stelselmatig voedsel weigerde en tenslotte aan algehele uitputting op 15 oktober 1915 stierf. Een van die kosmische dwazen, die tevergeefs bleven zoeken naar het paradijs.

Graalzoekers, zoals ze bij tientallen voorkomen in het Europese cultuurpatroon van fin de siècle en Jugendstil, vooral in het Duitse taalgebied, maar merkwaardigerwijze niet in het Nederlandse. Met als uitzondering dan onze J.K. Rensburg, die het zwaartepunt van zijn creativiteit sedert 1903 legde op het (pseudo-)wetenschappelijke. En dit laatste dan opgevat als het ongenuanceerd verzwelgen van bergen literatuur, die hij — occult van aanleg en met poëtische hang naar het mystieke — wilde laten kristalliseren in een messiaanse maatschappijleer.

Een utopistische socialist in zakformaat, als hoedanig hij in zekere zin zou mogen worden getypeerd. Maar — en dit werd de overheersende trend van zijn levensgang — een warhoofd, zoals hij overkwam.

Minderen naar aanleg en betekenis verkregen hun ‘biografietje’ binnen het kader van de elastische historie der Nederlandse arbeidersbeweging, waarin hagiografische tendensen al opmerkelijk vroeg het klimaat beheersten (W.H. Vliegen). Rens werd ook daar domweg overgeslagen omdat hij nu eenmaal niet in het straatje paste.⁵ Een eenling, een zonderling, een dakloze. Die de wereld wilde verbeteren en nota bene bij zichzelf begon.

Wie zich verdiept in de talloze artikelen, die deze man in wat al niet voor blaadjes en krantjes en periodieken liet verschijnen, wordt door al het chaotische heen geboeid door de rechtlijnigheid van een non-conformist, wiens non-conformisme al spoedig zo sterk werd overwoekerd door zijn sjlemieliteit, dat men beide componenten gemakshalve maar op één hoop smeet. Wie deerde het.

Vrijdenker⁶ vecht hij tegen godsdienstige vooroordelen. Antimilitarist bestrijdt hij gedurende de Eerste Wereldoorlog het oorlogsbedrijf in een curieus stukje over De Oorlog en de Tien Geboden. Elders propageert hij De Anti-Militaristische Internationale.

Omstreeks 1917 blijkt hij actief voorvechter van de Vrouwen-Emancipatie. De vrouw bleef het voor Rens, abstract en door hem nooit ‘gekend’, om dit Hebraïsme te hanteren met betrekking tot deze ‘Jozef’, die Berenice liefhad, das ewig Weibliche. Die in Koningschap zinnig mediteert over de sexuele opvoeding, waarvan ook in joods-burgerlijke kringen niet zo heel veel terecht kwam.⁷

In een uitvoerig artikel in het Tijdschrift van het Nederlandsch Gymnastiek-Verbond van 1896 openbaart hij zijn denkbeelden over Het nut der gymnastiek voor meisjes. Hij protesteert tegen ”t corset wat ’t lichaam verkracht en misvormd’ en spreekt uitvoerig over het

52