J.K. Rensburg 1870-1943 - een Joodse graalzoeker

geloofsleer en godsdienstpraktijken. Niet in de laatste plaats waren het joden, die hier voorgingen. Revolutionairen als Gustav Landauer, die Meister Eckehart uit het stof opdiepte. Nieuwlichters als Martin Buber, die in 1909 zijn bloemlezing Ekstatische Konfessionen samenstelde.

‘So ist es mit der Ekstase: das Wort geht uns an, das Wort des Ich. Ich bringe in diesem Buche auch Auszerungen einiger Menschen, die zu denen gehören, welche man krankhaft nennt. Wie die Täuschung an der “Wahrheit”, so wird die Krankheit an der “Gesundheit” gemessen. Aber mich interessiert nicht, ob ein Arzt der die Christine Ebnerin untersuchen würde, sie als hysterisch befände; mich interessiert, wie dieses Frauenzimmer aus der Not seiner Seligkeit redet. Ich weisz nicht, was der Wahnsinn ist ’²

Niet dat wij onze held nu maar klakkeloos heffen naar het niveau van de door Buber bedoelden. Maar cultuurhistorisch heeft ook dit fenomeen recht op een genuanceerde beoordeling. ‘Aber ich weisz [aldus het vervolg naar Bubers citaat] dasz ich da bin, die Stimme des Menschen zu hören.’ Voor de stem van Rens bleef men in de regel doof.

Men deed hem af als ‘doodgewoon mesjogge’. Dat hij als zodanig zou kunnen behoren bij dwazen van een hogere, andere orde (die hier blijkbaar niet voorkwamen), dat ook onder zijn ‘mesjoggaas’ een vonkje van het grote kon schuilgaan, wie kon je zoiets wijsmaken rondom het burgerlijk-artistieke Leidseplein.

Een zekere steun ontleent onze poging aan de omstandigheid, dat hij zelf het gevoel moet hebben gehad tot de door ons bedoelde categorie te behoren. Dat hij geïnteresseerd was in de arbeid van zijn ‘collega-dwazen’, blijkt op talloze plaatsen in zijn werk. Zijn studie van het Duits zal zijn aandacht hebben gevestigd op eigentijdse ‘Sucherromane’, als Kolbenheyers Montsalvasch en iets later Max Brods Tycho Brahes Weg zu Gott.³ Eén stap verder en we zijn aangeland bij Gustav Meyrink (Der Golem), Eduard Stucken (Graal-symboliek) en Scheerbart. Kosmische verbeeldingskracht, anti-erotische levensinstelling, voorliefde voor occultisme en mystiek, hang naar de Oriënt, ze komen nadrukkeüjk tot uiting bij de laatste, die een maanroman schreef en een astrale pantomime. Scheerbarts biografie vertoont gelijkenis met de levensgang van Rensburg. Voortgekomen uit een burgerlijk milieu, verkeerde ook hij altijd in financiële perikelen, voedde zich met ‘geschabtem Hering auf Brot’, weinig succes als hü had met zijn ‘dwaze’ boeken, die noch uitgevers en als het al zover kwam, evenmin lezers overtuigden.⁴

‘Sucher nach dem Perpetuum mobile’ bewoonde hij sterren en planeten en genoot — als Rens — van Cyrano de Bergerac. Een

51