J.K. Rensburg 1870-1943 - een Joodse graalzoeker

ook soms in zaken mocht gaan, de ouders lieten niet na juist Jacques Karei alle kansen te bieden, die maar binnen zijn bereik zouden kunnen liggen.

In 1883 ingeschreven aan de Eerste H.B.S. te ’s-Gravenhage⁹ ging deze in mei 1886 over naar de vierde klas van de Eerste Amsterdamse H.B.S. Van zijn tegelijk voor dezelfde klas opgegeven broeder Victor vermeldt het schoolarchief lapidair: ‘Niet gekomen op (toelatings)examen.’ Jacques Karei hield het aan de Keizersgracht vol tot 1888. Op de 26e maart van dat jaar (kort na z’n 18e) besloot ‘de leerarenvergadering aan drie leerlingen van 5A, waaronder Rensburg, de raad te geven af te zien van het (eind)-examen’.¹⁰

Tegenover d’Oliveira suggereert hij later, dat hij zich ‘op de H.B.S.,.... ellendig gevoelt; kan met de Amsterdamsche jongens niet opschieten; zijn aanleg voor wiskunde en natuurwetenschap doet zich nog niet gelden. Een sentimenteel Heiniaansch ventje, fantast, overgevoelig en heel treurig.’¹¹

Het lag allemaal wat gecompliceerder. De Eerste Amsterdamse H.B.S. komt er altijd gunstig af in de biografieën van literaire topfiguren.¹² Dat het joodse jongetje hinder zou hebben ondervonden van het aan het eind der vorige eeuw zich in burgerlijke kringen wel manifesterende maatschappelijke antisemitisme (‘risjes’) lijkt twijfelachtig. Hij zelf spreekt daar niet over. De school telde vele joodse leerlingen.¹³ Met een enkele daarvan, A.A.C. Belinfante, sluit hij vriendschap voor het leven.

Eerder moeten wij vaststellen, dat deze school evenmin aansloot bij zijn ongeremde fantasiewereld, als de beproefde opleiders en opleidingsinstituten, die in zijn biografie even later opdagen. Van meet af aan was in dit geval sprake van een pathologische uitmiddelpuntigheid, die al gauw in volstrekte onaangepastheid zou resulteren. Hiertegen was geen pedagogisch kruid gewassen. Op een kalenderblaadje — maart 1923 — laat hij onder zijn portret als facetten van zijn puberteit afdrukken: ‘Een door financiëele omstandigheden vaak moeilijke jeugd. Het gewone schoolonderwijs droeg voor hem weinig vrucht, daarentegen ontwikkelde hij zijn geest door lectuur en uitgebreide zelfstudie. Verhuisde op 16-jarige leeftijd naar Amsterdam.’ Zo ongeveer lag het wel, maar over de volgorde en de innerlijke samenhang valt te twisten.

Ten behoeve van de overzichtelijkheid registreren wij dan nog de mislukte poging tot het Staatsexamen, waartoe de ouders dr. M.B. Mendes da Costa inschakelden, door Rens in zijn correspondentie met Willem Kloos als zijn leermeester genoemd.¹⁴ Van academische studie uitgesloten, deed hij een poging de akte Middelbaar-Duits te halen, die eveneens mislukte.¹⁵ Waarom nu weer geen Frans zijn wij

20