De zoon van een gazzen

den heer Calkoen, die op de hoffelijkste wijze de heeren ontving en tegen betaling van ƒ 800.— op het stadje Edam de verplichting legde, de noodige zorg voor de Israël, begraafplaats aldaar voor alle tijden op zich te nemen. De overige ƒ 800.— werden nu onder de bovengenoemde vier personen verdeeld, zoodat een ieder minstens ƒ 200.— op zijn deel bekwam.

De kille was nooit groot geweest; maar zij had bestaan. En haar bestaan ging terug tot zeker de tweede helft van de 18e eeuw. Toen woonde te Edam Philips de Haan, aldaar geboren in 1773 en in de stukken bekend als ‘debitant loterij’. Zijn familie behoorde tot de Levieten, ze waren naar oude formulering ‘Lewie’iem’ en werden met de toenaam ‘Lewie’ in de synagoge voor de Tora opgeroepen. Hij stierf in het vriendelijke Noordhollandse stadje op 27 december 1834 en was het laatst getrouwd geweest met Beletje Benjamins Mol, die hem overleefde. Zijn zoon Joseph Philips de Haan, geboren 15 augustus 1809 en gestorven te Haarlem op 22 juni 1888, was een man die in de provinciale wereld vrij aardig was geslaagd als koopman en winkelier. Hij huwde op 15 februari 1835 met Duifje van Praag Pigeon, te Amsterdam op 22 juli 1809 geboren als dochter van Isaac Isaacs van Praag Pigeon en Lotje Jacobs Oudkerk.

Uit dit huwelijk werden tien kinderen geboren, van wie meerderen historisch grijpbaar zijn. De oudste dochter Lotje trouwde te Edam in 1864 met de later bekend geworden godsdienstonderwijzer Moses Koekoek. Zij moet een flinke vrouw zijn geweest. Eén zoon Gerson de Haan, in 1846 geboren, werd leraar wiskunde te Haarlem. Ook hij was een energiek en geslaagd pro-dukt van een blijkbaar degelijke opvoeding. Zijn intellectuele kwaliteiten werden door tijdgenoten hoog aangeslagen; ook in zaken des Jodendoms was hij bepaald niet onbedreven. Aan het kerkelijke leven te Haarlem nam hij, die zijn leven lang ongetrouwd bleef, intensief deel.

In het vervolg zal voornamelijk sprake zijn van het derde kind, de tweede zoon, Izak, die te Edam werd geboren op 25 september 1839, een koppige, eigenzinnige jongen, evenmin onbekwaam. Maar het zouden ongemakkelijke karaktereigenschappen zijn, die hem in het leven vaak parten speelden. Aanvankelijk was ook hij ‘koopman’.

Het is moeilijk te definiëren, wat Mediene-Joden daaronder verstonden; Izak de Haan zal ‘gehandeld’ hebben. Waarin? In alles. Hij huwde in eerste instantie Johanna de Vries, die in 1843 te Zwolle was geboren en die te Amsterdam overleed in 1874 en wel op 19 september. Opvallend kort daarna n.1. reeds op 3 december 1874 trouwde Izak met Betje Rubens, die op 20 decem-

13