Tolk van 't olle volk

46

dat daar het Oosten is, t.w. de richting voor het hoofdgebed. Men kende het in nagenoeg alle joodse huizen. Soms geclicheerd. Maar tot vrij laat ook handgeschreven items, mooi of minder mooi gekalligrafeerd.Bp teksten varieerden en hadden soms (niet meer begrepen) mystieke betekenis. Ik herinner me als amateur-producent de celibatair Simon Polak ("parlplu-Polak") aan de Binnenvenne te Winschoot.

MOKUM/Hebr. MAKOM = plaats. Naam voor Amsterdam, dat MOKUM OLF werd genoemd. OLF = 1 = de eerste letter van het Hebr. alfabet. In het Bargoens wordt Winschoten wel eens MOKUM BEIS genoemd vanwege het naar verhouding grote aantal joden. BEIS = 2 = de tweede letter van het Hebr. alfabet.

MOOSJEL/Hebr. MASJAL = gelijkenis. Een literair genre van bijbelse oorsprong. In de populaire Jiddisje literatuur veel gebruikt. Rondtrekkende WANDERREBBES hanteerden het gretig. Later evolueerde de betekenis in de richting van "sterk verhaal". Doe most mie gain moosjel-tjes vertèln, Haaiman, dij leuf ik toch nait.

MOUTSE/Hebr. MOOTSIE. Het beginwoord van de bekendste BROOGE = lofzegging n.1. die over het brood. "Die LEGEM (brood) doet voorkomen" uit de aarde. MOUTSE werd tot het begrip voor voedsel, het "brood"-nodige.

Dij hebm gain moutse legem in hoes.

MOUTSE MOAKN = brood met zout gebruiken vóór de maaltijd. Daarzonder mag na het eten niet worden gebensjt.

MOZES/TL 587/588 drie lemmata. Onder 2. vermeldt Ter Laan de "opzettelike verbastering van mous. Wie eetn Mozes." Ik heb het nooit gehoord. Voorts:"ook Mozes in de profeetn. De kinderen hebben er een versje op:

Mozes en de profeetn

Wat zeln wie 't oavmd eetn?

Pereboonn mit spek,

Dat is lang nait gek. (Ter Laan vervolgt):

MOZES (EN DE PROFEETN) = geld (schertsend). Hai het Mozes en de profeetn = hij is rijk. Deze uitdrukking is afkomstig van 't Jodenduitse woord Moos, letterlik = pitten, fig. = geld. Ook alleen: Hai het Mozes genog." Tekenen wij hierbij aan:

Het Jiddisje MOOS = Hebr. MA'OT = geld, speciaal kleingeld. Het komt in MISJNA en TALMUD voor. De verwarring in het taalgebruik als gevolg van de gelijkluidendheid met de verbasterde eigennaam MOOS is heel begrijpelijk. In het aangehaalde spreekwoord is echter geen sprake van scherts. Behoudens dan van het malicieuze soort. Het samenvallen van het begrip geld en de figuur van Mozes opent perspectieven voor taal-psychologisch onderzoek.

De in het Jiddisj gebruikelijke naam van de grote profeet: MOUSJE = MOSJE; ook doodgewoon MOOS. "Oom Moos oet de Pekel", wij wisten niet anders. In het taalgebruik (wij hebben het nu over geld) handhaafde zich JAD-MOOS = handgeld. Daarop placht de SOUGER (koopman) te spuwen. Een bijgelovig symbool, ten einde te laten uitkomen, dat men vooral niet uitgelaten wilde doen. De SJEIDEM (duivels) mochten -daarop opmerkzaam gemaakt - eens jaloers worden. Wij hebben eenvoudig geen idee van de omvang en vertakkingen van dit NIEGESJ (bijgeloof) . Volledigheidshalve aandacht voor een speciale MOUSJE. De gezaghebbende voorzitter van de joodse gemeente in Stad, Mr. M. (Mozes) Levie (hij stond als strafpleiter bekend om zijn branie; hij verde-