Van Israelieten tot Israeliers

6. DE DIASPORA TOT 1914

De paar honderd “Biluiem”, die in de jaren tachtig en daarna de weg terug vonden naar Zion, stelden zonder meer een historische daad. Maar wat deden de talloze andere Russische Joden om aan hun leed te ontkomen? Ook van hen vertrokken er — en wel miljoenen —, zij het in een andere richting.

Reeds omstreeks 1870 had hun massa-emigratie ingezet! Van 1870-1880 (dus vóór de grote pogroms) hadden een 40.000 dit onvriendelijke “gastland” verlaten. Tussen 1880 en 1914 volgden nog bijna twee miljoen. De vervolgingen van 1881 en 1904/5 waren hieraan niet vreemd gebleven. En de stroom werd al dikker en dikker.

Gaan wij uit van het totale Oost-Jodendom, dan kunnen wij vaststellen dat in de periode tot de Eerste Wereldoorlog 2 miljoen (behalve uit Rusland ook uit Oostenrijk-Hongarije en Roemenië stammend) de weg vonden naar Amerika. Een kleine 400.000 zochten West-Europa op (Engeland, Duitsland, Frankrijk en de Lage Landen), ongeveer 40.000 trokken naar (vooral Zuid-) Afrika en slechts 70.000 traden in de voetstappen van de Biluiem. De verschuiving der Joodse massa’s was in deze periode wel enorm, als wij bedenken dat tot 1914 van het totaal van 12.000.000 Joden ruim 3 miljoen van woonland wisselden.

Dat Amerika en vooral de Verenigde Staten het nieuwe Beloofde Land waren geworden, is het tweede punt, waarop wij nu de aandacht dienen te richten. De Westelijke hemisfeer was al veel vroeger het doelwit geweest van het zwervende volk. Te midden van verscheidene Joodse theorieën over het Galuth springen in de loop der 17e eeuw die der Sefardiem naar voren. Bij hen komt de gedachte op, dat de uiteindelijke verlossing eerst gerealiseerd zou worden als de verstrooiing der Joden de einden der wereld zou hebben bereikt. In de beschouwingen van de grote Isaac Abravanel vormen de verdrijvingen der Joden slechts etappes in de grote verlossingsprocedure. Een zinvolle ideologie, die van het lijden in de reële sector een directe en noodzakelijke “ Vors tuf e” maakt voor de toekomstige — als even reëel aangevoelde — tijd van de Masjieach.

Mede hierop fundeert Menasseh ben Israël levensbeschouwelijk de terugkeer der Joden naar Engeland, dat nu Spanje (waaruit de Sefardiem immers zijn verdreven) de rang van “einde der aarde” (finis terrae) gaat afkapen. Nauw gelieerd aan zulke voorstellingen is het ietwat magische en daardoor aantrekkelijke vraagstuk der tien verloren stammen, die overal worden ge-

64