Van Israelieten tot Israeliers

van de Joodse jeugd in het Oosten. En nog later ook in het Westen, waar een dichter als Jacob Israël de Haan zijn exemplaar liet doorschieten en het -zoals uit zijn aantekeningen blijkt — tot de laatste letter savoureerde... Professor Joseph Klauszner beschrijft de indruk, die het verschijnen van dit boek in zijn tijd maakte, aldus:

“Man kann sich schwer vorstellen, welchen tiefen Eindruck dieses Buch auf die jüdischen Leser gemacht hat. Gerade für den Juden hatte es auszer seinen schon genannten Vorzügen noch einen besonderen Reiz: Der Sklave des Ghettos und des trockenen Zeremonials sah plötzlich ein neues Leben, ein freies, junges, blühendes, ohne Ghetto, ohne Sklaverei und Erniedrigung und auch ohne trockene Zeremonien. Und gerade dieses Leben ist das Leben seines Volkes, das wahre jüdische Leben, das den Juden und der ganzen Menschheit das Wertvollste und Gröszte der Weltliteratur geschenkt hat: diese Propheten, diesen Jesaja, der bei Mapu als lebend handelnde Persönlichkeit auftritt. Der Jude fand in seiner antiken Weltlichkeit das verlorene Ideal seiner nationalen Selbständigkeit wieder und auf diese Weise drang un-bewuszt in seine Seele die Idee der Wiedergeburt und wartete nur auf den geeigneten Moment, um in der Form des modernen Zionismus ans Licht zu treten... Das Herz des Juden lebte wieder auf.”

En daarmee schijnen we bijna weer thuis bij Herzl. Maar zover is het nog niet! Want toen deze roman in 1853 te Wilna verscheen, was de stichter van het moderne Zionisme nog niet geboren. En bovendien waren we in Rusland nog ver van een nationaal-politieke beweging. Of ook weer niet?

In het voornaamste centrum der diaspora, waar meer dan 600.000 Joden verbleven, smeulden zovele messiaanse vonken onder de as, dat het wachten op de masjieach door alle maatschappelijke ellende heen bijna tastbaar scheen. Dat de Haskala-beweging in haar dialectische ontwikkeling uiteindelijk dit verlangen een duidelijke nationale vorm heeft gegeven is een van de opmerkelijke spelingen van het Joodse lot gedurende de eeuwen. Want in het Westen begonnen met verlichte tendensen, die tot een volstrekte assimilatie moesten leiden, evolueerde deze renaissance via het geduldige Hebreeuws, waarin religieuze en maatschappelijke revolutie werden gepropageerd, tot een zuiver streven, dat in het Oosten gestalte zou geven aan een Joods nationalisme, dat door taal en historie rechtstreeks voortsproot uit een lange nationale historie. Wat deed het er eigenlijk toe of bijna al deze Hebreeuwse publicisten fervente Aufklärer wilden zijn en het Hebreeuws gebruikten als medium voor de propaganda van niet-Joodse denkbeelden? “Durch die Wiederbelebung der hebräischen Sprache und die Verbreitung europäischer Ideen unter den Juden haben sie einer modernen nationaljüdischen Bewegung den Weg bereitet. Die hebräischen Schriftsteller, meist ungeschulte

56