Van Israelieten tot Israeliers

Autodidakten, suchten instinktiv nach einer Synthese zwischen Judentum und moderner Bildung.” (Adolf Böhm, Die Zionistische Bewegung).

Het is typerend dat zulk een synthese in het Oosten zelfs bij Maskilim nationaal-Joods gezien tot veel positievere resultaten zou leiden dan in het Westen de "Touro ’im derech erets”-synthese van de neo-orthodoxie van Samson Raphael Hirsch! De laatstbedoelde — hoezeer ook verbonden aan oer-Joodse beginselen — was in feite tot steriliteit gedoemd. Die der Haskala stimuleerde tot een volstrekt nieuw hoofdstuk in de historie van een oud volk.

Een treffende illustratie vindt deze ontwikkeling in Perets Smolenskin (1842-1885). Deze Hebreeuwse publicist, die even heftig de orthodoxie bestreed als het later vaak decadente Chassidisme, zag helder in dat een oppervlakkige Haskala in de zin van assimilerende Aufklärung geen werkelijke oplossing kon betekenen van de nood van Joden en Jodendom. In zijn Am Olam (Eeuwig Volk) heet het: "Aangezien de Joodse godsdienst de band is, die alle Joden verbindt, waar zij ook mogen wonen, dienen wij hem niet als een confessie of religie zonder meer te beschouwen, doch als het geheel van Land, Staat en Taal. Hij incorporeert daarnaast alle instituten, die het nationale leven — zoals alle volken dat kennen — omvatten.”

Als typische "Maskiel” bestreed hij de Joodse godsdienstpraktijk als zodanig, wat hem de toorn der orthodoxie op de hals haalde. Uit deze botsingen resulteerde Smolenskins neiging tot het puntig formuleren van zijn gedachten, waarvoor hij een forum behoefde. Zo ontstond te Wenen in 1869 zijn tijdschrift Hasjachar (Het Morgenrood), waaraan — naast de oprichter - begaafde jongeren medewerkten als de dichters J. L. Gordon, J. L. Peretz en David Frischmann, alsook publicisten als Lilienblum en Ben Jehoeda (Eliezer Perlman, 1858-1922). Zo groeide Smolenskin tot een creatieve figuur in een ontluikende nationale beweging, die voor haar uiteindelijke vormgeving wachtte op de stoot van buiten.

Die kwam in het pogromjaar 1881. Toen Smolenskin in dat jaar naar Rusland reisde, werd hij door de Joodse studenten luide toegejuicht. De idee van een nieuw Jodendom, die gestalte begon te krijgen in mannen en woorden -in dichters en dromen, deze idee vroeg naar daden. Reeds een jaar later stichtte Mohilewer de eerste vereniging der "Chowewe Zion” (Vrienden van Zion) te Warschau. Andere steden volgden. Golven van geestdrift beukten op de muren van het Getto. Het was in ditzelfde jaar dat te Odessa een brochure verscheen, Autoemanzipation, geschreven door een anonymus, die zich "ein Russischer Jude” noemde. Achter dit pseudoniem verborg zich de arts Dr. Leon Pinsker (1821-1891), zoon van een beroemde Haskala-au-teur. Deze waarlijk klassieke brochure — het eerste document van het politieke Zionisme - blijft onovertroffen in haar scherpe, briljant geschreven,

57