Van Israelieten tot Israeliers

het Habsburgse centrum drongen ook Stöckers theorieën door. Ja, dat deze zelfs Nederland bereikten, is typerend voor de actualiteit van het Europese Joodse vraagstuk omstreeks het laatste kwart der eeuw. Want ‘onze” Abraham Kuyper werd beïnvloed door Stöckers ideologie, als zouden de “christlichen Prinzipien” van het sociale leven door de “liberal-democratische Judenschaft aufs schwerste gefährdet” zijn. Reeds de titel van zijn brochure Liberalisten en Joden (1878) legt dit verband. Kuypers these komt hierop neer: het door hem gesignaleerde gevaar bestaat niet in het feit dat “de Joden het Liberalisme troetelen, maar veel meer hierin, dat onze Liberalisten door en door verjoodscht zijn”. Om het nader te adstrueren: de Joden misbruiken het Liberalisme om “Joodse” macht uit te oefenen. De liberale Jood heeft door zijn politieke ideologie sleutelposities in de maatschappij verworven, die hij aanwendt (resp. zou kunnen aanwenden) om de wereld (Kuyper denkt speciaal aan Nederland) te overheersen (pers, bankwezen etc.).

“De Joden vormen, ondanks hun pogingen tot reformatie en hun onderling verschil van godsdienstige zienswijze, een goed gesloten phalanx, die door haar geestelijken invloed op het Liberalisme, aan het streven dezer coterie een fanatiek, zeer bepaald den Christus vijandig, karakter leent.”

Voor Kuyper kan de Jood ook niet integraal deel worden van de Nederlandse maatschappij — tenzij hij door de doop zich onder Christus’ banier wil scharen. Inderdaad blijkt een wezenlijk antisemitische factor niet te ontkennen. Dat er inderdaad contact tussen Kuyper en Stöcker heeft bestaan, moge hier worden aangetoond. In het Abraham Kuyper-archief bevindt zich onderstaande brief van de hofprediker aan de Anti-Revolutionaire voorman:

Berlin, 23/4 79

Sehr Verehrter Herr Doctor!

Teurer Bruder!

Herzlich danke ich Ihnen für das schöne Buch, das Sie mir geschickt haben. Es ist mir eine liebe Erinnerung an einen lieben Tag, den ich mit Ihnen und Herrn Hovy hier verlebt habe. Ich habe mir vorgenommen holländisch zu lernen, was ja für uns Deutsche nicht schwer ist, damit ich das Buch vollkommen verstehe. Ich schreibe Ihnen dann einmal mein Urtheil darüber.

Hier geht die christlich-soziale Arbeiterpartei ruhig weiter. Das Sozialistengesetz hindert uns ja im Kampf, da die Sozialisten sich in öffentlichen Versammlungen nicht mehr mit ihren Ansichten hervorwagen; aber es ist auch wieder gut, dasz wir uns sammeln und für den Wiederbeginn des Kampfes stärken und klären. Sie haben gewiss mit Verwunderung gelesen, dasz der Evangelische Oberkirchrath gegen unsere Sache einen Ukas erlassen hat

47