Van Israelieten tot Israeliers

Hierbij moet van te voren een beperking worden gemaakt met betrekking tot het wezen van het antisemitisme. Te zeggen dat het antisemitisme kan bogen op een geschiedenis van tientallen eeuwen is niets anders dan het poneren van een gemeenplaats. Want de houding van Grieken of Romeinen tegenover de Joden is wel geheel anders dan de houding van moderne volkeren tegenover Israël. Een geschiedenis van het antisemitisme moet daarmee terdege rekening houden. Aan de andere kant is het verrassend te zien dat het Joodse volk gedurende tientallen eeuwen weerstanden heeft gewekt. Een analyse van deze weerstanden toont aan dat er in bepaalde opzichten toch sprake is van een zekere continuïteit in de evolutie van anti-Joodse weerstanden, ook al verkrijgen deze in alle perioden der geschiedenis een eigen reliëf. Is het in dit verband niet treffend dat moderne antisemieten uit Nazi-Duitsland zich hebben beroepen op uitingen van... Tacitus?

Een onoverzienbare literatuur kan ons hier doen verdwalen. Vooral na 1933 hebben geleerden zich op dit thema geworyen, dat niet alleen hen verontrustte. Het heeft voor ons geen zin hierop in te gaan. Bovendien zal er in het volgende hoofdstuk toch gelegenheid zijn bepaalde theorieën nader in de beschouwingen te betrekken. Noemen wij voorlopig slechts kennis van de omstandigheden waaronder de Joden als gevolg van deze Jodenhaat hebben moeten leven en van de uitzonderingsposities, die hiervan altijd het gevolg zijn geweest. En dit dan allereerst voor Oost-Europa, waar Polen van de Europese landkaart was verdwenen en Rusland het grootste deel van deze Joodse erfenis had overgenomen. Hoe de Tsaren er zorg voor droegen dat de groep in een uitzonderingspositie bleef, hebben we al gezien. De samenpersing in de Ansiedlungsrayons deed in de loop der 19e eeuw een Joods grotestadsproletariaat ontstaan, dat zijn bestaan voornamelijk vond in huisindustrie en in kleinhandel. Volgens de volkstelling van 1897 was van de Russische Joden in handwerk 35,4% werkzaam en in de handel 38,6%; alle overige beroepen zonken hierbij in het niet. In de landbouw vond 3,5 % werk en dat was dan nog voornamelijk op de domeinen van de Tsaar. De beroepsverdeling der Joden verschilde dus van die van het Russische volk, dat overwegend agrarisch was gebleven. En als dit anders wordt komen de wijzigingen zeker niet de Joden ten goede. Want toen na de oekase betreffende de opheffing van de lijfeigenschap (1861) de Russische boeren, mede als gevolg van de toenemende industrialisatie, naar de steden trokken, werden zij de concurrenten bij uitstek van de Joodse handwerker en handelaar. En toen daarna de industrie de steden verliet om zich op het platteland te vestigen (waar de bedrijfsonkosten veel lager waren), kreeg de Russische boer een nieuwe mogelijkheid als fabrieksarbeider, terwijl de Joodse stedelijke arbeiders door dit proces hun werk verloren. Met alle gevolgen daarvan als werk

41