Van Israelieten tot Israeliers

weil wir es sind, haben wir keinen Anspruch anderswo auf eine Heimat; wir sind entweder Deutsche oder wir sind heimatlos/’ En om maar snel iedere gedachte aan het “heimatlos” te elimineren, eindigt Riesser met een pathetisch slot, dat ons nu even vreemd aandoet:

“Die kräftigen Klänge Deutscher Sprache, die Gesänge Deutscher Dichter haben in unserer Brust das heilige Feuer der Freiheit entzündet und genährt; der Hauch der Freiheit, der über die Deutschen Gaue zog, hat unsere schlummernden Freiheit-Hoffnungen geweckt... Wir wollen dem Deutschen Vater lande angehören.”

Als vice-president van het Frankfurter Parlement zou deze Joodse apologeet in het jaar 1848 nog van zich doen horen. Zijn hooggestemde rede formuleerde nog eenmaal het standpunt van een man, die werkelijk geloofde dat zijn Duitse ideaal synthetisch verbonden was met de vrijheid der Joden, zoals hij die zag.

“Bietet mir in der einen Hand die Emanzipation (der Juden), mit der anderen die Verwirklichung des schönen Traumes von der politischen Einheit Deutschlands,... ich würde ohne Bedenken die letztere wählen: denn ich habe die feste Überzeugung, dass in ihr auch jene enthalten ist.”

Nu durven neerschrijven dat wij helaas beter weten, zou onhistorisch zijn. Wij hebben slechts vast te stellen dat mede en vooral door Riessers toedoen ook in het Duitsland van 1848 “een” Emancipatie der Joden hortend tot stand kwam. Zij het dan ook dat de Joodse prijs, die zelfs daarvoor moest worden betaald, hoog lijkt.

En om de reis door Europa nu maar zeer in het kort te beëindigen: diverse centra bieden tussen 1815 en 1848 een zelfde beeld, terwijl in het revolutiejaar aarzelende Emancipatie-bewegingen tot zeer matige resultaten leiden. Wie dit het beste aanvoelden, waren uiteraard de Joden zelf met hun extra zintuig voor verschijnselen van antisemitisme, dat overigens toen nog niet zo heette. Op één bepaald moment in de eerste helft der vorige eeuw werd dit buitengewoon sterk ervaren. Wij doelen hier op de wereldberoemde Da-mascus-affaire, die in bepaalde opzichten vergeleken kan worden met de Dreyfus-affaire uit het Frankrijk van omstreeks 1895- Zij het dan dat Damas-cus in het Oosten lag. Waarbij echter terstond dient te worden aangetekend dat het de Franse consul Ratti-Menton bleef voorbehouden een dubieuze rol in deze aangelegenheid te hebben gespeeld.

Wat was geschied? Damascus met zijn 20.000 Joden kon voor die tijd een zeer groot Joods centrum heten. Tussen de Joodse bevolking en de Muzelmannen stond de Christelijke kolonie, die de bescherming genoot van Franse consulaire ambtenaren. Het stuk speelt in het crisisjaar 1840, toen de Levant-macht Frankrijk in de kaart van Mehemet Ali speelde en deze steunde in diens strijd tegen Turkije. Ongemerkt zijn wij de Oosterse kwestie der 19e

25