Van Israelieten tot Israeliers

keling zich eveneens voordeed, zij het niet zo manifest en revolutionair als in de buurt van Berlijn.

Twee corrigerende factoren hielden het Duitse Jodendom ondanks alles in evenwicht en deden het bestand zijn tegen de uiterste gevaren van een totale desintegratie: het antisemitisme èn de nimmer af latende immigratie van Oost-Joden. Negatief en positief werkte dit tweetal conserverend, hoe onaangenaam dit soms ook geassimileerde Joden voorkwam. Aversie tegenover Jodenhaat laat zich intussen gemakkelijker begrijpen dan af keer van Oost-Joden. Maar ook deze was werkzaam! Gevoelens van Joodse zelfhaat waren al vroeg hun ondermijnende activiteit begonnen. Als de geciviliseerde Joden in het Westen een Oost-Jood ontmoetten, reageerden zij vaak zoals de niet-Jood, die schreef:

“... op een dag toen ik door de binnenstad liep ontmoette ik plotseling een verschijning in lange kaftan en met zwarte lokken. Mijn eerste gedachte was: is dit ook een Jood? Zo zagen ze er in Linz toch niet uit. Ik nam de man onopvallend en behoedzaam op, maar hoe langer ik naar dit vreemde gelaat keek en dit trek voor trek opnam, hoe meer de vraag zich aan mij opdrong: is dit ook een Duitser? Ik zocht mijn toevlucht bij boeken om mijn twijfel weg te nemen. Voor het eerst in mijn leven kocht ik voor een paar centen enkele antisemitische brochures.”

Welke lezer heeft ontdekt dat wij Hitlers Mein Kampf citeerden? Maar zo dachten en deden Jodenl Ook zij lazen en schreven over dit probleem en de laatste “Joodse” brochure in Joodse boekenkasten, die vol stonden met Goethe en Schiller, was in de regel een brochure over Oost-Joden. En toch waren dezen het, die het schip drijvende hielden, totdat het zionisme een aanvaardbaar antwoord gaf op de blijvende problematiek. Het zionisme, tot in al zijn termen door en door Duits, kreeg vat op Joden, wier denksystematiek zo lang naar Westerse snit was gevormd, dat zij problemen als Joods nationalisme, Joodse cultuur, Joodse denkwereld opnieuw gestalte konden geven. Was eenmaal bij Mendelssohn het oude Jodendom door een nieuwe wijsbegeerte heengegaan, nu werd een complex gegroeid Westers cultuurpatroon opnieuw geënt op... Jodendom. Wat was dat eigenlijk? In Duitsland hervonden Westjoodse academici het contact met Oost-Europa. Toen pas bleek waartoe abstracte Joodse bindingen na eeuwen nog in staat waren.

In de unieke figuur van Martin Buber staat deze gehele evolutie voor ons. Hij wordt geboren te Wenen in 1878 als kleinzoon van de mercator sapiens Salomon Buber. Studeert wijsbegeerte en kunstgeschiedenis te Wenen, Leipzig, Berlijn en Zürich. Schaarde zich nog vóór 1900 achter Herzl en werd binnen het zionisme de grondlegger van een geheel aparte - op culturele bezinning geconcentreerde - fractie. Te midden van dat

118