Martelgang of cirkelgang (over Da Costa) (zw)

kunnen worden uit Da Costa’s geestelijke productie, dan was dit het wel. Het slingeren van Da Costa tussen driften en het hogere, tussen zonde en God. Wat zijn dit voor abstracte, nietszeggende frazen tegenover de dramatiek van zijn concreet Jo-dendoms-conflict.

Doch wat ons vooral stoort — Caron heeft Da Costa hiermede onrecht gedaan. De crisis van de Joodse romanticus is meer aandacht waard, dan blijkt uit deze goedkope een-acter. Hoe verbeten onze opponent niettemin hierop blijft ingaan, blijkt uit zijn verdere aandacht voor volkomen waardeloze details. Zo wanneer hij ons verwijt, dat wij Isaac’s contact met het boek van J.J. Heydeck, Defensa de la religion Christiana, als een factor zouden hebben gezien in zijn weg naar het Christendom. Zeer verontwaardigd schrijft hij:

„Maar wat moeten wij denken van het feit, dat Meijer aan Da Costa’s eigen bekeringsgeschiedenis geen aandacht schenkt in een geschrift, dat tot titel voert: Isaac da Costa’s weg naar het Christendom? Zou het affect hieraan vreemd kunnen zijn? Slechts eenmaal trof ik een opmerking aan, die enigszins in verband kan staan met Da Costa’s Inleiding. In een noot aan het eind van het boek staat de mededeling, dat naar Da Costa’s eigen opvatting het boek van Heydeck de onmiddellijke aanleiding is geweest tot het aanvaarden van het Christendom (blz. 139). Meijer verwijst niet naar de Inleiding. En zakelijk is de mededeling onjuist. Da Costa heeft dat niet beweerd.” 100)

Neen, opponent, Meijer niet, maar Da Costa wel. Lees het citaat uit De Clercq’s dagboek:

„Zoekende licht in de geschiedenis der Joden te verkrijgen, geeft hem een Jood uit Den Haag een boek in vier deelen, dat die van een Spaansche Ambassade gekregen had, hetwelk een verdediging van het Christendom en een bewijs van dezelfs waarheid uit het Jodendom zelve, alles in het Spaansch behelst. In het derde deel, dat dan alleen voor hem geschikt was stonden berigten nopens het verblijf der Joden in Spanje enz. Da Costa leest de eerste deelen echter, komt daardoor tot overtuiging en ziet historische als andere bewijzen van het Christendom enz. Welk een zonderlinge aaneenschakeling.” 101) Wij citeerden het — om der wille van de volledigheid — in een noot, en hebben het zelfs niet nodig gevonden, iets ervan

100.    Caron a.w., 133.

101.    Dissertatie, 139. Geciteerd naar Dagboek. De Clercq voert Isaac sprekende in.

59