Martelgang of cirkelgang (over Da Costa) (zw)

nooit losgelaten. Het ongeduldig wachten op de Verlossing. De haastige komst van de Messias is reeds vroeg een blijvend motief in zijn gedichten en preken. „Kom Heere, ja kom haastelijk”. Wanneer er iemand onder de Joden leefde, die niet kon wachten, was hij het. Alleen de komst van de Verlosser immers kon hem vrij maken van zijn ondraaglijke problematiek. Het Joodse volk als zodanig had ondanks alles niet zo’n haast; maar wel zijn zoon Isaac, die het collectieve bewustzijn van zijn groep had verruild voor een persoonlijke visie op het nationale verlossingsmoment. Zeker — naar diepste intentie was hier in zuiverheid beproefd en geleden — maar er wordt nu eenmaal niet op de bazuin geblazen voor uitzonderingsgevallen.

XXIII. En zijn bekeringsgeschiedenis dan — in de Inleiding van het Vierde deel van de Brieven van Mr. W. Bilderdijk — het pièce de résistance van Professor Caron. Is daarmee dan helemaal niets aan te vangen? Wij haasten ons te zeggen: neen, niets. In ons proefschrift 96) noemden wij in de Aantekeningen als eerste van „de voornaamste plaatsen waar Da Costa over zijn vroege jeugd spreekt” juist het door Caron bedoelde fragment en toch lieten wij na dit te benutten. Waarom? De Joodse Historie in de negentiende eeuw kent het genre van de bekeringsgeschiedenissen. Er bestaan honderden voorbeelden hiervan. Da Costa — verwoed verzamelaar ook daarvan blijkbaar — bezat er pakken van. Zijn Catalogue de Livres Hébreux et Es-pagnols vermeldt onder Anti-Judaïca et conversion des Juifs: „No 2365: Collection de brochures, écrits etc. relatifs a la conversion des Juifs en Holl. Hebr. Angl. et autres langues” en No 2366: Anti-Judaïca — une grande collection de brochures Holl., Angl., Franc., et Allm., touchant la conversion des Juifs — 2 grands paquets”.

We kunnen ze overigens rustig onuitgepakt laten. Er staat niets waardevols in. Althans niet voor iemand, die geschiedenis wil schrijven. De hardnekkigste zoeker naar ego-documenten kan dit genre gevoegelijk buiten beschouwing laten. De meest accurate bibliograaf is ontslagen van de plicht tot catalogiseren. Hun inhoud is te begrijpen onder het oud-Nederlandse gezegde: Alles koekoek een-zang. Citeert men nu — gelijk onze opponent het doet — n.b. één autobiografische mededeling over de bekering van Da Costa, dan dient men zich terdege rekenschap te geven van het door ons gesignaleerde massa-verschijn-sel. Maar zelfs als men hiervan niet op de hoogte is, dient

96. Dissertatie, 99.

56