Martelgang of cirkelgang (over Da Costa) (zw)

waarheid wegvielen.” Op de parallelplaats schrijft hij: „zijn nationale veroordelen.”

Isaac wist, dat hij — ondanks alles — verraad zou plegen. Dat hij op de liefde van zijn volksgenoten geen aanspraak meer zou kunnen maken heeft hij zelf kort voor zijn dood beter geformuleerd, dan een ander het zou kunnen. Want hij verbond deze conclusie met haar tegenstuk. Sprekende over Israël en de Volken heet het:

„Dit werk schijnt hier te lande weinig bekend, of althans weinig gebruikt, waarschijnlijk ten gevolge <an twee zamenlo-pende oorzaken: het gros der Christenen in Nederland heeft weinig op met hetgeen aan de Joden in hun midden eenigen luister, althands van dien aart, zou kunnen toevoegen, — de Joden zelve schijnen liefst niet van eenen Israëliet, die in Je-sus van Nazareth zijnen Messias en Zaligmaker leerde erkennen, bijzonderheden uit de geschiedenis van zijne en hunne natie te vernemen. Liever gaan zij dan nog te rade bij de uit haar standpunt alleszins belangrijke Prijsverhandeling van Mr. H. J. Koenen, die evenwel op het punt hier ter sprake gebracht de stof nog wel niet heeft uitgeput.” 93)

Heeft men pogingen gedaan om (vooral) Da Costa te behouden? Men verhaalt van een „laatste gesprek” 94) met de oude Chacham Daniël Cohen d’Azevedo, die een jaar na Da Costa’s doop ter ziele zou gaan. De vroegere secretaris der Portugese Gemeente A.J. Mendes da Costa vertelde ons, dat dit gesprek als legende in zijn jeugd nog de ronde deed. Volgens zijn mededelingen had het plaats gevonden op de avond vóór de doop. Dit schijnt nogal ongeloofwaardig, want de dopelingen verbleven te Leiden en de diesel bestond nog niet. Het is trouwens alles oninteressant, omdat Daniël d’Azevedo als Jood wel allerminst boeiend was. Van hem — de laatste der acht-tiende-eeuwse Portugese Chachamiem — is niet veel bekend. En dat weinige zegt nog zo weinig. Wat zal men gesproken hebben? Waar? Hoe? Hoe was het afscheid? Mooie trekjes voor een historische roman. Ons is het maar al te duidelijk, dat de grijze rabbijn niets zal hebben aangevoeld van de unieke kans, die het Nederlandse Jodendom in deze jongeman verspeelde.

93.    Adellijke Geslachten, herdrukt achter Israël en de Volken, 1876, 460, 461.

94.    In Bekeering-Capadose, 58, is wellicht een niet-officiële geestelijke bedoeld, wiens naam ons onbekend is.

54