Martelgang of cirkelgang (over Da Costa) (zw)

wekken, voorts Israels goed recht erkennende en op den voorgrond stellende, ten aanzien zijner verwachting van een Messias in heerlijkheid, maar zonder te zwijgen van dat lijden, hetwelk ook zelfs Joodsche Schriftgeleerden als het kenmerk van althands hunnen Messias Ben Joseph niet konden nalaten aan te nemen.” 86)

XIX. Oorspronkelijk hebben wij echter dit thema zelfs niet aangeroerd. Ons interesseert immers niet wat Bilderdijk, maar wat Da Costa wilde. Anders geformuleerd: ons beheerst de vraag, waarom Isaac — al dan niet onder Bilderdijk’s invloed — Christen is geworden. Een moeilijke vraag, die tot in haar diepste wezen van uitsluitend psychologische orde is. Wat heeft het voor zin hier te vluchten in de ondoordringbare nevels van geheimen. Gegeven het feit, dat wij te doen hebben met een Sefardisch romanticus. Gevraagd, waarom deze Christen wordt. Daartussen een fase van onbevredigdheid. Wij hebben deze kwestie eerder blootgelegd en volstaan met te zeggen dat het Sefardische Jodendom van Amsterdam deze onpractische, radicale idealist niet gebruiken kon. Isaac’s geschiedbewustzijn stuitte af op wanbegrip, zijn dichterschap werd niet verstaan, zijn strijd tegen de Emancipatie gevaarlijk geacht! Eerst nu — en niet eerder — realiseert hij zich, dat dezelfde Bilderdijk, die hem de weg naar de Romantiek had gewezen, voor hem nog een andere weg in petto had! Het is voor een historicus moeilijk een bepaalde geestesgesteldheid op één vast punt in de roos te treffen, maar men zou ons onrecht doen, indien men onze bewijsvoering zo maar zou willen afdoen met „constructie.”

„Zu begründbarer Erkenntnis wird uns ein Charakter nur als induktives Resultat seiner einzelnen Aüszerungen, oder richti-ger: als der zusammenfassende Name für die Wesentlichkeiten oder Gemeinsamkeiten dieser.” 87) Welnu: „Der zusammenfassende Name” is in ons geval het Jodendom. Daarvan moet men uitgaan. Het ware toch een volmaakt ondenkbare zaak, dat een Joods romanticus, die een gevoelsbodem voor zijn idealen zou hebben bij zijn broeders, deze plotseling zou hebben verlaten. Hier heeft „Joods” iets plaats gevonden. En eerst daarna is er sprake van een volmaakt andere georiënteerdheid, die wij — neteligste aller in het geding zijnde problemen — thans miniti-eus onder de loupe zullen nemen.

86.    De Mensch en de Dichter, 281, 282.

87.    G. Simmel: Die Probleme der Geschichtsphilosophie, 1923,

51