Martelgang of cirkelgang (over Da Costa) (zw)

a.    Zijn geschiedbeschouwing en zijn bestudering van de historie der Sefardiem.

b.    Zijn persoonlijke relatie hiertoe.

c.    Zijn Sefardisch dichterschap.

d.    Zijn strijd tegen de Emancipatie der Joden, als practische consequentie van zijn Sefardisch nationalisme.

XII. Isaac’s geschiedbeoefening is voorlopig in tweeërlei opzicht merkwaardig. Hoewel in Amsterdam geïsoleerd levende, vindt de Joodse romanticus de weg naar een zelfstandige bewerking van moeilijk toegankelijke bronnen. Vervolgens: hij is typerend als een bij uitstek Sefardisch-Joods historicus.

Hoe kwam deze nogal geassimileerde jongeman tot zijn liefde voor de Joodse geschiedenis? Zelf geeft hij graag twee leermeesters aan: David Jacob van Lennep en Willem Bilderdijk. O-ver beider invloed — en de legenden omtrent het contact met de eerste — hebben wij in ons proefschrift uitvoerig gehandeld. Hier is het onze bedoeling theoretisch in te gaan op zijn geschiedbeschouwing en daaraan een analyse te verbinden van Isaac’s veranderde levenshouding. Lezen wij de Voorrede van Israël en de Volken dan kunnen wij het volgende schema construeren:

a.    Voor hem is „sinds vrij jeugdigen leeftijd de geschiedenis der Joden een aanhoudend voorwerp van belangstelling, nadenken, en studie.” Men lette op de volgorde!

b.    „Het was een beslissend oogenblik voor mijn later en inwendig leven, toen het mij, te midden van allerlei aanraking met Ongeloof en Spotternij (Isaac is hier niet onduidelijk over zijn geassimileerd, rationalistisch milieu!) toch, eenmaal (hier doelt hij kennelijk op D.J. van Lennep), en sedert meer en meer (Bilderdijk), voor altijd duidelijk werd, dat de geschiedenis van Israël en Zijne Vaderen, gelijk wij die bezitten in den Bijbel, geen kunstig verdichte fabel zijn kan.”

c.    Van dit ogenblik af bleven voor Da Costa „twee grote lichtpunten” bestaan. Dat n.1. bij God „geen ding onmogelijk is.” Dat „daarentegen onmogelijk zoude zijn eene aaneengeschakelde, consequente, met allerlei onloochenbare waarheden van alle zijden overeenstemmende verdichting, hoedanig eene men aannemen moet, zoodra en zoo vaak men de onvoorwaardelijke waarheid van het Bijbelsche verhaal als historische werkelijkheid afwijst. Langs dezen weg kwam ik eindelijk tot eene even volle erkentenis van de Goddelijke waarheid der Nieuw-Testamentische Openbaring, toen het intusschen reeds van elders voor mijnen geest helder was geworden, dat alleen daar de vervulling te vinden was van hetgeen Israëls Propheten

35