Martelgang of cirkelgang (over Da Costa) (zw)

Ie pond en eens te meer schijnt de afstand Heine-Da Costa — hoe klein soms — hier en daar onoverbrugbaar:

Heine schrijft — 21 Januari 1824 — aan Moses Moser :

..Fatal, höchst fatal war mir die Hauptbeziehung des Gedichts, nämlich dasz der Paria ein verkappter Jude ist. Man musz alles aufbieten, dasz es niemand einfalle, letzterer habe Aehnlichkeit mit dem indischen Paria, und es ist dumm, wenn man diese Aehnlichkeit geflissentlich hervorhebt. Am allerdümmsten und schädlichsten und stockprügelwertesten ist die saubere Idee, dasz der Paria mutmaszt: seine Vorfahren haben durch eine blutige Missetat ihren traurigen Zustand selbst verschuldet. Diese Anspielung auf Christus mag wohl manchen Leuten gefallen besonders da ein Jude, ein Wasserdichter, sie ausspricht. (Tu n’oses pas mal-interprêter cette expression: ein Jude, ein Wasserdichter, that will not say a jew who is a waterpoet, but a jew who is not yet baptised, a water-proof-jew !). Ich wollte, Michel Beer wäre getauft und spräche sich derb, echt almanso-rig, in Hinsicht des Christentums aus, statt dasz er dasselbe ängstlich schont und sogar, wie oben gezeigt, mit demselben liebäugelt.” 54)

Er is na dit alles niemand meer, die gelooft het geval-Da Costa te kunnen abstraheren van zijn algemeen-Joodse, vroeg negentiende eeuwse aspecten.

X. Is er dan nimmer sprake — in zijn jeugd — van een rechtstreekse stellingname, die ons toch doet inzien, dat ook hij op het Joodse Vraagstuk heeft gereageerd? Hij, die veel later zou neerschrijven (in zijn Herinneringen uit het leven en den omgang van W. de Clercq), dat hij van de poëzij uit „de men-schelijke maatschappij in hare, bij die intrede vooral, zich zoo zeer prosaisch voordoende werkelijkheid” 55) had leren zien. Ja, wel zeker. Een negatieve. Hij zal dit vraagstuk, dat onzichtbaar door de dikste muren sijpelt, ontlopen. Dit is, in zijn generatie, voor burgerlijke Joden de natuurlijke weg.

Isaac vond hiervoor een speciale nuance. Hij kiest de eeuwenoude Sefardische oplossing, die van de adellijke distantie. Reeds :n de tweede helft van de 18e eeuw, aan de vooravond dus van de Emancipatie, waren de Sefardiem wederom begonnen zich te distanciëren van de „heffe” der Joden. In Frankrijk hadden de Portugezen van Bordeaux zich bij de strijd om de burgerrechten gesepareerd van de Hoogduitsen. Veel eerder reeds had

54.    Bieber, 25.

55.    Herinneringen, 1850, 5.

31