Het verdwenen Ghetto

No. 109

Voor deze gevel houden wij stil. Aan de naam van hun vroegere bewoners zij alles, — wat ik U nu ga vertellen — in één formule gedemonstreerd: Mozes de Chaves. ¹)

Het „Kohier” vermeldt het in eenvoudige cijfers:

Chaves, Moses d. Qualiteit: koopman — Dienstboden: 6 — huur in guldens: 1140 — Buitenplaats: 1 — Rij- of vaartuigen: k(oets) — Paarden: 2 en rijp(aarden) — Inkomen in guldens: 40.000!

Volgens deze quotisatie werden slechts aangeslagen de inwoners met een inkomen van minstens fl 800.— per jaar. Van hen werd een directe heffing geeist, die noodzakelijk was geworden door de ernst der • omstandigheden, waarin zich Nederland destijds bevond.

Van de ongeveer 3000 Portugezen werden 283 aangeslagen. Van de veel talrijker Asjkenaziem ( in 1796 waren er 21.000) slechts 139. Op deze Herengracht woonden 81 Joodse aangeslagenen, van wie Mozes de hoogst getaxeerde was.

Veertien Portugesen hielden equipage —■ „eigen gerei” — twintig bezaten een buitenplaats.

En de keerzijde dezer medaille? Op Marken, Uilenburg en Vlooyenburg woonden toendertijd slechts 6 Joden, die voor deze „quotisatie” in aanmerking kwamen, waarvan 5 op het minimum van ƒ 800.— waren getaxeerd. Diep leed kenmerkte dit armelijke bouwvallige, vieze Ghetto. Leed, dat zich uiteindelijk in de 19e eeuw op de structuur van het Jodendom in Nederland heeft gewroken. ²)

Doch terug naar de Heerengracht — meer speciaal naar Mozes de Chaves. Zijn leven heb ik — in verband met de mysticus Luzzat-to — nader kunnen bestuderen.

Hij was een groot zakenman en speculant. Nam actief deel aan het leven der gemeente. Als parnas -— als parnas van Ets Haim. Zijn huis was een centrum van Joods cultuurleven in de beste zin.

Hij beheerste het Hebreeuws en dichtte erin. ³) De eenzame Bachoer uit Padua vond bij hem een rustplaats, tot denken en dichten.

De Chaves verzamelde kunstbezit, waarvan de inventarisatie U

90

¹

^fl) Over hem schreef ik uitvoerig in The stay of M. H. Luzatto at Amsterdam, Joachimsthal 1947. Zie voor een nauwkeurige beschrijving van alle perceelen op de Nieuwe Heerengracht, vooral van 93 en 103: Voorlopige Lijst, pag. 232/233. No. 99 zou volgens de traditie door Lodewijk Napoleon bewoond zijn.

²

) Alles volgens A. M. Vaz Dias in Tijdschrift v. Geschiedenis 51 afl. 2. ^s) Een Hebreeuws gedicht van hem gepubliceerd in Maandblad v. d. Geschie

³

denis der Joden in Nederland, eerste jaargang, afl. 4.