Erfenis der emancipatie

zijn opvattingen kon geschieden. Terecht „was het kruis, waarvoor Lipman in 1852 knielde, den Joden een ergenis”. Is het daartegenover niet tragisch, dat rector Wagenaar in zijn Geschiedenis van het Seminarium deze naam noemt zonder enige critische stellingname? Niet het minst onder het gebrek aan strijdbaarheid is de latere Rabbijnenschool gebukt gegaan.

Achter de niet eens zo lelijke gevel aan de Rapenburgerstraat (in 1839 schonk David Hollander, Hirschel Lehrens schoonvader, het huis aan het curatorium), werden de jonge jongens uit het Amsterdamse proletariaat of uit de middenstand der „Mediene” (provincie) opgevoed tot slaafse waardering voor een stelsel, dat noch sociaal, noch geestelijk iets uitstaande had met een religeus systeem, doch dat naar politieke maatstaven, later althans ergens samenviel met het Liberalisme. Op dit Seminarium, dat in 1837 werd gereorganiseerd, kwamen de jongetjes van een jaar of twaalf ter school en kregen er les van leraren, wier namen eigenlijk al lang zijn vergeten. Men leerde er Hebreeuws, Rabbijnse literatuur en zelfs „maatschappelijke” vakken. Op 31 maart 1839 werd met Jacob Jansz. Alberda de rij der niet-Joodse leraren voor algemene vorming geopend. Abraham Delaville — de hebraicus — werd toen van dit onderdeel ontheven; de weg naar „zuiver Nederlands” lag voor Neerlands Jodendom open. Ze zouden en moesten het Nederlands spreken, die goede mannekes, die thuis nog het Jiddisch (der barbaren taal!) spraken, waarin ze elkander tenminste hadden verstaan, ver voordat de talen der ballingschap een nieuw Babel te voorschijn riepen, waarin zuivere Joodse geluiden onverstaanbaar waren.

Reeds in de Franse Tijd was de strijd tegen het Jiddisj begonnen. De bewuste taalpolitiek van Lodewijk Napoleon werd door de Koning-Koopman voortgezet. In 1817 werd het besluit betreffende een Nederlandse Bijbelvertaling (dat voor het eerst in 1809 ter tafel was gebracht) herhaald. Tien jaar later, in 1827, werden bij Koninklijk Besluit erepenningen uitgeloofd voor diegenen, die preken of leermiddelen voor Israëlieten in het Nederlands zouden vervaardigen. Het zou niet eenvoudig blijken deze inderdaad revolutionaire ontwikkeling te voltooien. Er was in de eerste helft der eeuw vaak sprake van een echte taalstrijd. Het proletariaat bleek niet van zins zonder meer te capituleren voor de eisen van een culturele assimilatie, die hun (en niet zonder reden) uitermate gevaarlijk toescheen. Het viel bovendien niet mee zo maar over te stappen naar de sfeer van een totaal andere beschaving, of wat daarvoor doorging in deze gemoedelijke jaren van 1815 tot 1848.

Dat hopeloze doordringen in de „cultuur” van Tollens en de dominé’s. Wat moet het voor de jochies van Houttuinen en Joden Breestraat een temptatie zijn geweest. Een opstelletje, dat de brave Jokef Content in zijn jeugd heeft geschreven voor zijn leraar Nederlands aan het Seminarium, spreekt boekdelen:

,,Regulus en Albrecht Beijling.”

Hulde en lof zwaait het menschdom toe aan eenen dapperen strijder! Onbeschrijfelijk is de onbegrensde achting, welke jong en oud toedraagt aan eenen held in den krijg! Doch deze achting bestaat niet alleen in het verrigten van schitterende daden! Roem en glorie gepaard met edele deugden, zoo als: opregtheid, trouw en billijkheid, stijgen Zijnen luister ten top! De glans der deugden schittert bij den krijgsman, gelijk de stralen van den helderen hemeltrans. Vinden wij onder de Romijnen helden van dien aard! wij kunnen dezelve in ons vaderland ook aantreffen: praalt het klaverblad der Romijnen met eenen Regulus, wij kunnen op eenen Albert Beijling bogen! Was Regulus moedig genoeg om den dood te tarten, Albert Beijling had den moed om wegens zijne belofte den allerwreedsten