Erfenis der emancipatie

11. Bij de godsdienstoefeningen en predicatiën worden de orde en het decorum ten strengste in acht genomen.

Alle punten, de orde van den dienst betreffende, worden bij afzonderlijk regie* ment vastgesteld.

Het comité tot hervorming der Ned. Isr. Kerkelijken Eeredienst voornoemd:

S. W. Josephus Jitta, Joseph Cohen,

Dr. Chronik Rabbijn,

F. Hij mans,

Alfred Prins.

Intussen werd vanwege de orthodoxie een hevige actie ontketend, waarvan de rabbinale assesoren A. J. Susan en J. S. Hirsch als de auctores intellectuales moeten worden beschouwd.

De reactie der Rabbijnen veroorzaakte een waar straatrumoer, dat niet zonder gevaar bleek. Na het beëindigen van zijn wekelijkse lezing op zaterdag 14 juli 1860 werd dr. Chronik opgewacht door een woedende met stenen werpende menigte orthodoxen en het scheelde weinig of het was slecht met de geestelijke afgelopen. Sedert kon het optreden van Chronik slechts plaats vinden onder politie-bescher-ming. Zijn veertiendaagse lezingen — in Het Wapen van Amsterdam aan het Rusland — werden in de regel druk bezocht, maar moesten op de duur gestaakt worden. Niet lang daarna vertrok de geestelijke naar Leiden, waar hij op het Loofhuttenfeest (2 October 1860) een voordracht hield in het gebouw van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen. In hetzelfde jaar nog keerde hij naar Posen terug. Na een kort verblijf in Berlijn werd Chronik — op aanbeveling van Abraham Geiger — uitgenodigd door de Reform-gemeente Sinai te Chicago om aldaar als „rabbi and preacher” te fungeren.

Hoewel de tweedracht in de Amsterdamse Gemeente spoedig was verdwenen, was het wederom duidelijk gebleken, dat te Amsterdam behoefte bestond aan een geestelijke leider, die enerzijds het vertrouwen genoot van de orthodoxie, en anderzijds voldoende gezag kon doen gelden ook op de ver van de kern afstaande intellectuelen en andere exponenten van het liberale burgerdom. Hier raken wij het contact van Samson Raphael Hirsch met Amsterdam. Reeds in 1854 had de grote Rabbijn Nederland bezocht. Aan dit bezoek danken wij het Jeschurun-artikel ,,Aus der Mappe eines wandernden Juden”. De inhoud bestaat vrijwel geheel uit een felle reactie van Hirsch op de critiek, die Lehrens op het Jodendom hunner dagen uitoefenden. „Lassen sie überall das Seufzen und Zürnen! Unsere Zeit fordert die That”.

„Lassen sie überall das Seufzen und Zürnen! Unsere Zeit fordert die That”.

Zijn opmerkelijke analyse van het Amsterdamse Jodendom is het lezen nog steeds overwaard. Hirsch leerde de „höheren Schichten” kennen.

„ .... Sie sind wie fast überall zum grössten Theile dem Judenthum abgewand, die sind gleichgültig für das Judenthum, sie kennen das Judenthum nicht — aber sie sind doch nicht dem Judenthum feindlich, fanatisch feindlich wie in so vielen ändern Kreisen...”

Maar ook met het proletariaat maakte hij kennis: de massa. „Ich habe die grosse Masse ihrer jüdischen Bevölkung beobachtet, diese grosze Zahl jüdischer Armen...” „ ... Welche Pflanzschule des Judenthums diese unverdorbenen, gesunden jüdischen Gemüther und Köpfe”.

Hirsch bezocht de scholen en de particuliere huizen, waar nog werd „geleerd”. Hij zag de synagogen „die groszen und die vielen kleinen, und wahrlich das Herz ging mir auf bei dem Anblick der grossen Menge, die nicht an „hohen” öbligeten

60