Erfenis der emancipatie

doctrinale voorschriften zoodanige verbeteringen worden daargesteld, waardoor alle aanstootelijkheid weggeruimd en orde en stilte wordt gehandhaafd, teneinde daardoor voor onze voorvaderlijke godsdienst dien eerbied in te boezemen, welke dezelve vereischt en die door ingeslapen misbruiken voor een groot gedeelte schijnt verloren te zijn.

De Hoofdcommissie heeft dien te gevolge in hare jongstleden gehouden algemeene vergadering besloten Uw Eerw. bij deze uit te nodigen om in gemeenschappelijk overleg met den Opperrabijn van het ressort en bij gemis van dezen met hem aan wien door Uw Eerw. nuttig en wenschelijk worden geacht, om het oogmerk in den aanhef dezes bedoeld, te kunnen bereiken en dezelve vervolgens aan ons collegie te willen doen toekomen; zullende het ons aangenaam zijn deze ontwerpen binnen de drie eerstvolgende maanden te mogen ontvangen”.

De circulaire zette kwaad bloed. De kerkeraad van Leeuwarden, geïnspireerd door Opperrabbijn Dusnus die wij eerder hebben ontmoet, schreef aan de Hoofdcommissie: „Verbetering en vooruitgang vindt wel plaats bij kunsten en wetenschappen, maar geenszins bij een Godsdienst, die de oudste van alle Godsdiensten is”.

De zaak liep vast. Voor de loop van de historie zijn Hertzvelds concrete plannen echter niet zonder betekenis. Wij kennen ze. Ons rest n.1. van zijn hand een — apologetisch bedoeld — Herderlijk Schrijven, dat in het Hebreeuws en in het Nederlands verscheen, en waarvan wij de volledige Nederlandse tekst hier laten volgen:

„Met een diep en innig leedgevoel is door mij de liefdelooze veroordeeling vernomen, welke men niet gebloosd heeft uit te spreken over mij, die, gedurende het derde eener eeuw, dat ik het voorrecht geniete, Gods H. Leer in den kring mijner geliefde gemeenten voor te staan. Steeds heb ik getracht het voorbeeld mijner in Israël zoo roemrijk bekende voorvaderen op te volgen, en nimmer van het pad, door deze edelen betreden, ben af gedwaald.

Zonder het wezenlijke doel te kennen, waartoe de door mij voorgedragen belegging eener geestelijke kerkvergadering zoude hebben moeten leiden; alvorens zelfs mijne denkbeelden omtrent de in te voeren verbeteringen het licht hadden gezien, werd ik in hetgeen mij het dierbaarste is op de onedelste wijze aangetast. Mijn naam werd met de logenachtige verzinsels en hatelijkste aantijgingen bezwalkt, mijne waardigheid vertrapt, mijn zoo vele jaren in eere gedragen ambtskleed mij als het ware van de schouders gerukt, en ik in den onoogelijksten tooi aan de openbare verachting prijs gegeven. Ja, het zal nauwelijks kunnen worden geloofd! eenige lieden, door valschen ijver vervoerd, waaraan zij zelfs niet schroomden de eer van hunnen medemensch op te offeren, dreven hunne liefdeloosheid zoo verre, van mij, zoo wel bij monde als in openbaren geschrifte, als een verworpeling, als een gevaarlijken nieuwigheidszoeker uit te krijten, die, besmet met den geest eener be-dorvene eeuw en zich aan het hoofd van woelzieke vrijdenkers wenschende te plaatsen, niets minder ten oogmerk had, dan het saprijk plantsoen in den wijngaard des Heeren te vernielen, en, in stede van de bloemen, welke de Godsdienst bij eene zorgvuldige kweeking zoo ruimschoots voortbrengt, het meest verpestende onkruid van het ongeloof te zaai jen.

Op deze wijze dan werd mij mijne onafgebrokene getrouwe pligtsvervulling vergolden! Zoodanig was de belooning voor het mij bezielende heilrijke denkbeeld, om, door de verheffing en opluistering der verwaarloosde kerkdienst, de wankelenden op het pad van waarheid en liefde te ondersteunen, de afgedoolden terug te brengen, en Gods Huis, dat thans helaas! als eene verlatene in ons midden staat, met een aanzienlijk aantal aandachtigen te bevolken!

Aanvankelijk nu koesterde ik de gedachte om Gode te zwijgen, die elk het loon naar zijne verdiensten’ toemeet, en met gelatene onderwerping den mij aangedanen

52