Erfenis der emancipatie

Zij wisten, bij ervaring, dat elke hervorming, elke afwijking van het bestaande, vooral te Amsterdam, de hoofdzetel det Israëliten, moest afstuiten op de verstoktheid en sluwheid der orthodoxen, die, op hun terrein veel slimmer dan mr. S. P. Lipman en alle liberalen, deze laten redevoeren en zelfs wel willen komen hooren, niet om zich daarnaar te gedragen, maar om zich daartegen met des te meer kracht te wapenen. Zij wisten, bij ervaring, dat van deze partij, de zwakste in talent en vermogen, de sterkste in ijver en drijverij, geene de minste vrijwillige concessie te verkrijgen ware, en dat alle hervorming of verandering van het bestaande ondenkbaar is, die niet door het hoogst kerkelijk gezag in den staat daadwerkelijk wordt ingevoerd. Zij wisten, bij ervaring, dat dit hoogst kerkelijke gezag, door het gouvernement ingesteld, onder den naam van hoofdcommissie tot de zaken der israëliten, zich steeds door werkeloosheid, zwakheid en beuzelachtigheid had onderscheiden; dat het gouvernement, de leden dezer commissie, zoo lang zij wilden, altijd herkiest, hen zelfs van tijd tot tijd met ridderlinten versiert, als blijk van goedkeuring of erkenning hunner verdiensten; en nu en dan wel een nieuw lid aanstelt, doch hierdoor slechts eenen nieuwen lap zet op een oud kleed, hetwelk, morsig en versleten, geheel vernieuwd of geheel weggeworpen moet worden; dat dus ook van dien kant niets te hopen was.

Zij wisten dit alles — en de uitslag heeft hunne meening, helaas! weder tot waarheid gemaakt.

Vijf volle jaren zijn verlopen sedert mr. Lipman en de drie kweekelingen Hirsch, Hillesum en Content gesproken hebben. Het gouvernement had nog, vóór de uitgaven der redevoering — dank zij het beleid van den heer Lipman — eene subsidie van eenige duizende guldens aan het seminarium toegestaan, die nu voor vast op het budget van staat voorkomt. Nu zou het Nederlandsche-Israëlitisch Seminarium zich „Israël, Nederland en zijnen naam waardig” toonen. „Vroeger”, zeide de feestredenaar, elders, „moest men zich naar Polen of Duitschland begeven, om zelfs de talmudische wetenschap in hoogeren graad te verkrijgen — het Neder-landsche-israëlitische seminarium omvat thans al de vakken van de israëlitische godgeleerdheid in zijnen eigen boezem.”

Welnu, wat gebeurde? De kweekelingen werden al spoedig, ik meen naar Würzburg gezonden, om zich daar, onder de leiding van eenen rabbijn van den ouden trant, vriend van de „waardigen” voorzitter of van zijnen waardigen broeder, in de talmudische wetenschap te bekwamen! het Nederlandsch-israëlitisch seminarium toornde zich „Israël, Nederland en zijnen naam waardig”, ’s Lands geld, de bijdragen der geloofsgenooten, bestemd voor het Nederlandsch seminarium, werden buitenlands besteed. Dit had voor de orthodoxen het dubbel voordeel, dat het geld in vrome handen viel en de talmudische studie in Duitschland de Nederlandsche kanselwelsprekendheid kan doen vergeten.

De kweekelingen kwamen eindelijk terug met veel talmudische wetenschap, waaraan zeker wel de eerste behoefte was. In 1841 reeds openlijke proeven af gelegd hebbende, waren zij in 1846 zeker wel volleerd. Wat wij in 1841 dachten, gebeurde in 1846. Na volbragte studiën werden zij niet toegelaten in de Nederduitsche taal het woord te voeren, daar, waar men dit het eerst moest verwachten, in de residentie van het seminarium, in de plaats, waar zich de eerwaardige mannen bevinden, „wier gevoelens teregt als orakels worden geëerbiedigd”, in de kerk te Amsterdam! De leerrede, indien men dien naam daaraan geven mag, daar gehouden, mogt niet anders plaats hebben dan in het joods of zoogenaamd plat-duitsch. De Nieuwe Rotterdamsche Courant heeft daarvan naar waarheid een verslag gegeven, hetwelk aantoonde, dat de talmudische studie te Würzburg den gewenschten invloed had uitgeoefend, dat logische behandeling van een bepaald thema of van eenen bepaalden tekst, zuiverheid van taal, betamelijke voordragt, in

33