Erfenis der emancipatie

gebleven; in 1834 was van de boom des Jodendoms een vreemde, wilde, levende tak op formele wijze afgehakt.

Reeds ver voordien hadden de Lehrens ook in internationaal-nationaal Joods opzicht van zich laten spreken. Wij bedoelen de Pekidim en Amarcalim-organisatie, die wij terloops reeds noemden. Omstreeks 1808 was (aldus een notariële acte uit 1908) „ aan enige belanghebbenden in het lot van hunne arme geloofsgenoten in het Heilige Land gebleken dat de wijze van inzameling der gelden voor de nood-druftigen aldaar er toe leidde dat een groot deel van het beschikbaar komende bedrag werd geabsorbeerd door de reis-, verblijf- en andere kosten van zendboden naar verschillende landen, waarna door thans wijlen de heeren Isaac (?) Lehren en Abraham Prins pogingen in het werk werden gesteld om in dien toestand verbetering te brengen;

dat voornamelijk door den buitengewonen ijver en wilskracht van den heer Hirschel Lehren, die kosten noch moeite spaarde om tot een bevredigend resultaat te geraken, een kapitaal werd bijeen gebracht en daarmede een stichting werd in het leven geroepen, welke stichting ten doel heeft de inzameling in verschillende landen van gelden te behoeve van behoeftige Israëlieten in Palestina, gevestigd is te Amsterdam en den naam draagt van:

Pekidim en Amarcalim der Israëlietische Gemeente in het Heilige Land.”

Een caput uit de nogal elastische voorgeschiedenis van het Zionisme ontrolt zich voor onze ogen. Nuchtere aspecten (de bankiers verzetten zich tegen het wegsmijten van geld) gaan samen met diepere mystiek-bepaalde gevoelens voor het Heilige Land: Chibath Haarets.

Nog herbergt Jeruzalem de concrete resten van hun Zionsliefde, die in het Nederland van hun dagen niet eens zo op zichzelf stond, als men wel geneigd is aan te nemen. Wij denken aan een proletarische „Chewra Kadiesja” als Bene Tsion Sjomre mitswot we Orach Chajiem, die wekelijks in een oude synagoge bijeenkwam, om te weeklagen over de verwoesting van Jeruzalem. „De vereniging heeft zich verbonden tezamen te komen in het leerhuis om te klagen over de verwoesting van de tempel en te bidden om Zion en Jeruzalem”. Wij denken ook aan de diep bewogen mannen, die tegen middernacht („chatsot”) bijeenkwamen, om volgens een bestaand ritueel, te bidden om herstel van Zion en Jeruzalem.

Voelden de Lehrens inderdaad iets aan van de scheppende krachten der Zionsidee, die wij in hun daden zo graag willen terugvinden? Was hun arbeid wezenlijk gericht op de grote lijn der nationale Joodse historie?

En nu eens niet alleen van de zijde der „Wet’ — maar van die van het volk, dat zich in het Goles wist en reëel wachtte op de verlosser.

Eén aanknopingspunt is er althans: de figuur van de polyhistor en bibliophiel Nachman Nathan Coronel.

In Amsterdam geboren (1810) uit een Asjkenazische moeder en een Sefardische vader, ontving hij zijn eerste onderricht op het Portugese Etz Haim. Later leerling geworden van Abraham Susan, Dow Beer en Samuel Berenstein, kwam hij thuis bij de Lehrens. Hirschel nam hem mee toen hij naar Den Haag moest verhuizen. Toen Nachman twintig jaar oud was, wilde hij naar Palestina, doch hij kreeg, in verband met de Belgische opstand, geen verlof om het land te verlaten. Eerst na veel moeite verkreeg hij een uitreisvergunning op vertoon van zijn zogenaamde Rabbijnendiploma’s. Een nationaal-Joods tegenstuk van de populaire citadel-poëzie! Nachman vertrok naar Safed, het oude centrum der mystici, huwde daar en vertrok naderhand naar Jeruzalem. Hij verwierf talloze over-oude boeken en manuscripten en publiceerde, als resultaat van bestudering dezer werken, veel en belangrijk

28