Erfenis der emancipatie

koppen”. Karabijnen kwamen er weliswaar niet aan te pas; wel: vuisten! Maar er is toch meer. Vooral de neurotische figuur Jacob de Pinto vraagt om nadere analyse. Deze, nog geen dertig jaar oud, door Hirschel Lehren „medegesleept’, wilde niel meer thuis wonen, deed aan Kabbalistische studiën en gedroeg zich uitermate radicaal. Zeker werkten in de complexe problematiek van zijn geval ook interne Kehillamoeilijkheden mee. De confidentiële rapporten spreken van tegenstellingen tussen de families Suasso, Teixeira en De Pinto, die onderling hadden afgesproken de Gemeente te regeren. En het is zelfs niet onduidelijk, dat een Parnas-benoeming (of wat het zelfde is: het saboteren daarvan) een aanleiding van betekenis is geweest voor het recalcitrante optreden van Jacob. Voor ons — die deze kwestie onbesproken laten— is het echter veel interessanter, dat een Sefardische jongeling gegrepen wordt door enthousiast Jodendom.

„Bijgestaan door een aantal armen met „gescheurde kleederen” was Jacob „de lewone mekaddesj” (= „hield hij openlijk gebed’, aldus de bezwarende rapporten).¹)

„Zelfs heeft H.M. de Koningin van Beyeren hare rijtuigen doen stil houden”. Als parnas weigerde hij de verjaardag des Konings in de synagoge te laten vieren! Een anti-monarchale trek, die wij ook bij Ds. Scholte aantreffen (die zelfs wegens majesteitsschennis veroordeeld werd omdat hij Willem I met Achaz of Achab had vergeleken), doch welke in Joods verband toch wel een geheel ander reliëf verkrijgt. De angst der liberale leiders van de Hoofdcommissie kruipt nog tegen de lange, sliertige, letters omhoog!

De Pinto moest niets hebben van Berensteins cholerapreken en gebeden en hij scheurde de „namen van Opperrabbijnen die de doelmatigste verorderingen omtrent de cholera hebben vastgesteld onderscheidene malen” uit! De interne geschiedenis van het Nederlandse Jodendom gedurende de 19e eeuw is gecompliceerder, dan men — tot de dag van vandaag — wel vermoedde.

De Haagse Parnas zal in 1851 zijn Ernstige overdenkingen over den gewaanden vooruitgang der Israëliten publiceren. Als eerste in deze gewesten zal hij de individuele assimilatie critiseren tegenover de collectieve, nationale, verantwoordelijkheid. „Thans wil ieder, voor zich, meer eer behalen, en bekreunt zich overigens weinig over Israël en over Israëls heilige wet. „Ja, wat is het heil van Israël, wanneer sommige personen uit deszelfs midden in Regtbanken, Provinciale Hoven of Staten, of zelfs bij de Staten-Generaal, zitting hebben, en daardoor alleen voor zichzelven eer oogsten, terwijl zij, ofschoon den naam van Jood dragende, de Joodsche godsdienst niet kennende, verre van haar voorschriften te eerbiedigen, dezelve openlijk en overal overtreden”.

Angst voor het komende kerkgenootschap dreef toen de fanatieke adept van de Lehrense secte tot stellingname vóór de Kehilloth. „Wie is borg voor kosjere kerkbesturen?” Zullen de rabbaniem der 18e eeuw „onvermijdelijk moeten wijken voor eenen Duitschen Doctor, wiens vrijzinnige denk- en leerwijze, de jongelingen, aan zijne zorg toevertrouwd, slechts tot verderf zal kunnen strekken”.

Ziedaar de achtergronden van het Joodse „1834”, een jaartal dat bij de Joden veel minder bekend bleef dan 1796 — ja, dat geheel kon worden vergeten. Buiten Nederland, in de grote Joodse wereld, was voor Hirschel, Meijer en Akiba Lehren nog altijd wel een plaatsje te vinden, in Joodse harten, handboeken of encyclopae-dieën. Hier werd van hen slechts nog gewaagd in apocrief-legendarische zin. Toen Dr. Dünner aan het graf van Akiba de balans opmaakte, had de 19e eeuw haar voorganster reeds lang vergeten. Het „gereformeerde” Jodendom was fragment

27

¹

)„de lewone mekaddesj” zijn = het gebed uitspreken over de nieuwe maan.