Erfenis der emancipatie

dobbelen en speculeren in onderpanden. Deze mensen hebben hun agenten te Rotterdam, Den Haag, Leiden, Haarlem, Nijmegen, Delft, Groningen, Antwerpen, Gent, Brussel en verschillende andere plaatsen in Nederland en de daaraan grenzende Duitse en Franse territoria. Hun taak is het te loeren op gelden, dienstig tot belegging en scherp te observeren, waar zich deze bevinden. Hier en daar en overal waar een kapitaaltje uitlokt tot belegging is altijd een van de kleine Joden klaar tot het maken van een kleine suggestie of het plaatsen van een klein leninkje. De sluwste struikrover in de Abruzzi is niet beter op de hoogte van de plaats van klinkende munt in de koffer of zak van een reiziger dan deze Joden het zijn van enig los kapitaal in de handen van een handelaar.

Deze kleine Joodse agenten trekken hun toelagen van de grote Joodse huizen, zoals die van Hollander en Lehren, Königswärter, Raphael, Stern, Sichel, Bisschofsheim van Amsterdam, Ezechiels van Rotterdam, Hollander en Lehren zijn van de Portugees-Joodse secte (onjuist!) èn cultiveren een grote ostentatieve devotie tot de godsdienst van hun ras. Lehren heeft, evenals de grote Londense Jood, Sir Mozes Montefiore, vele offers gebracht voor hen, die nog steeds in Jeruzalem verblijven. Zijn kantoor, vlak bij de Amstel in Amsterdam, is een van de meest schilderachtige, die men zich kan voorstellen.

Grote groepen van deze Joodse agenten verzamelen zich daar iedere dag, tezamen met talrijke Joodse theologen, en voor zijn deuren bevinden zich allerlei soorten van bedelaars, uit Armenië, Jeruzalem, Beieren en Polen, in lange kleren en Oosterse tulbanden. De taal, die gesproken wordt, riekt kwalijk naar Babel, en het parfum, dat anderszins de plaats doordringt, is niet bepaald van aangename aard.”

Hoe anders in toon en geaardheid de niet-Jood Bonaventura Mayer, die merkwaardigerwijs de Joden van Amsterdam in vier „secten” onderverdeelt: „Portugiesen, Chassidäer, Mittelvolk und Neuerer”. Als de onbetwiste leiders der Chassi-dim beschouwt Mayer de gebroeders „Lerren”, van wie hij Hirschei uitvoerig en raak typeert.

De beoordelaar boeit ons bij de analyse: „Wenn wir hier von Chassidäern reden, so denke man dabei nicht an jene, die wir, als von Ruszland und Ungarn die Rede war, schilderten; sondern wir haben hier eine Classe von Israeliten vor uns, die nicht blosz vor jenen in Ruszland und Ungarn sich rühmlich auszeichnen, sondern die auch in gar manchen Stücken unter allen übrigen Israeliten und in der gesammten Menschheit eine ehrenvolle Stelle einnehmen. Die Meisten aus ihnen gehören zu den reichsten Einwohners Amsterdams. Sie sind in dieser Stadt wenigstens jetzt noch die einzigen, die mit einer Religiosität und mit einer heiligen Ehrfurcht am Gesetze hangen, denen kein Opfer schwer fällt, wenn sie meinen und überzeugt sind, dasz es zum Besten ihrer Religion sey. Wahrlich, Eigenschaften, die gar manchen Ändern, der kein Juden ist beschämen”.

Het milieu dat ons thans als het ware wordt „geschilderd” is bijkans filmisch in zijn effect. Zelfs de anecdote dat Hirschei eens op Sabbat weigerde een belangrijke brief in te zien en daardoor ƒ 70.000 verliest, ontbreekt niet. Niet dat Mayer de Lehrens zijn critiek onthoudt. In plaats van hun activiteit voor het Palestijnse Jodendom, zouden de gebroeders beter hun krachten en geld kunnen wijden aan de oprichting van Jesjiewe („eine Talmud- oder Rabbinatschule”) in de hoofdstad. Want met de studie der Rijbijnse wetenschappen gaat het in Nederland slecht.

Of de Lehrens inderdaad in staat zouden zijn geweest tot een regeneratie van het Nederlnadse Jodendom. . . .? Het stellen van deze vraag vereist nadere analyse. Het Jodendom der gebroeders kan ten dele worden gezien als een „romantische” verschijningsvorm. Waarbij men — naar maatstaven van algemeen-historische aard — zich dient te realiseren, dat de term romantiek slechts in zeer betrekkelijke mate

22