Pijpelijntjes

INLEIDING

Zelden is een Nederlandse schrijver met zijn eerste publikatie-in-boekvorm zo ongelukkig terechtgekomen alsjacob Israël de Haan in 1904 met zijn roman Pijpelijntjes. Opzienbarend was het boek niet zozeer door zijn stijl en zijn literatuuropvatting: beide steunden op de gevestigde tradities van woordkunst en somber naturalisme uit de jaren '80 van de vorige eeuw. Maar bepaald revolutionair was de onbevangen behandeling van het thema, een relatie tussen twee jonge mannen: 'het verhaal van een homosexueel, met allerlei zwijnerij en smeerlapperij' (aldus De Haans tijdgenoot Aletrino), 'schendliteratuur' (aldus een predikant-criticus in 1904). Een tijdgenoot van ons daarentegen, Willem Frederik Hermans, raakte juist van die behandeling van het thema onder de indruk: 'Het schokkende zat en zit misschien nu nog onder meer in de vanzelfsprekendheid waarmee een niet wederzijdse liefde wordt beschreven die zonder enig verontschuldigend woord anders is, een relatie tussen individuen die niet tegen de heersende zeden optornen, maar er zich eenvoudig bij neergelegd hebben daar niet in te passen. Er wordt verder geen woord aan vuil gemaakt, alsof er nooit een taboe op had gerust. Het hele verhaal wordt gepresenteerd op een toon alsof het volstrekt niet de eerste roman is, waarin dit loodzware taboe niet meer wordt erkend'.

Jacob Israël de Haan, geboren 31 december 1881, kreeg een opleiding op de kweekschool in Haarlem. Een carrière als onderwijzer, a la Theo Thijssen, stuitte van het begin af aan op

5