In Russische gevangenissen

Woord vooraf

Beroep doen op het rechtsgevoel

In de zomer van 1912 en in het begin van 1913 maakte Jacob Israël de Haan een reis naar Rusland. De Haan ging niet als toerist, maar toch werd zijn drie weken durend bezoek aan Rusland, meer dan oorspronkelijk bedoeld was, een studiereis. Hij wilde de praktijk van het Russische strafrecht bestuderen en bezoeken brengen aan een aantal gevangenissen. Zijn belangstelling voor het Russische gevangeniswezen was gewekt door de in Engeland verblijvende Russische emigrant Peter Kropotkin, een belangrijk theoreticus van het anarchisme, schrijver van La terreur en Russie. In april 1912 bracht De Haan samen met zijn vriend dr. Frederik van Eeden, tijdens hun verblijf in Engeland, een bezoek aan Kropotkin in Brighton en waren daar een dag lang zijn gasten. De Haan voelde zich niet bepaald verwant met de ideeën van de Russische balling, maar werd wel geraakt door de jongste ontwikkelingen in het tsarenrijk. De daar heersende terreur, waarover Kropotkin in woord en geschrift verslag deed, prikkelde het rechtsgevoel van de jonge jurist met zijn bijzondere belangstelling voor strafrecht.

Mede als gevolg van de nederlaag in de Russisch-Japanse oorlog, was de al lang heersende ontevredenheid in Rusland toegenomen. Dit leidde tot de revolutie van 1905, ingezet met een grootscheepse demonstratie voor het Winterpaleis van tsaar Nicolaas II in Sint Petersburg. De lijfwacht van de tsaar opende het vuur op de demonstranten. Deze ‘bloedige zondag’ werd het begin van een reeks opstanden en stakingen, die het gehele jaar voortduurden. De revolutie werd onderdrukt, maar had wel tot gevolg dat een soort parlement werd ingesteld, de doema. Linksradicalen, waaronder Lenin, hadden hierin aanvankelijk vrij

9