Geschiedenis der Portugeesche Joden te Amsterdam 1593-1925

49

(„Ruby”) verbonden aan de leerschool „Talmud Tora” om dagelijks twee maal drie uren onderricht in den Talmud te geven. Terwijl zijn collega’s zich veel moeite gaven voor de verbreiding der Kabbala, bevorderde Morteyra krachtig de studie van den Talmud. Van zijn talrijke in het Spaansch geschreven werken over de onsterfelijkheid der ziel en tegen aanvallen van Christelijke en Joodsche zijde op het Jodendom zijn vele afschriften in handschrift bewaard gebleven. De omstandigheid, dat deze geschriften van wetenschappelijken aard en in een vreemde taal geschreven waren was oorzaak, dat zij voor de Joden geen onaangename gevolgen hadden in een land, waar het Calvinisme toen ter tijd overheerschend was en krachtig voor een massa-bekeering der Joden ijverde. Had niet reeds de Dordtsche Synode in 1619 een adres tot de Staten-Generaal gericht, om aan de godsdienstvrijheid der Joden een einde te maken, en waren niet op verschillende latere Synodes (vooral op die van Delft in 1677) voorstellen verdedigd en aangenomen, om de Joden voor het Christendom ter winnen? Had de Universiteit van Leiden zelfs niet in den persoon van Constantijn L’Empereur (1627—1648) een „hoog-leeraar voor de Joodsche geschilpunten”, om predikanten op te leiden die in staat zouden zijn, de Joden uit hun eigen geschriften te weerleggen?

Tot zijn overlijden (1660) was Morteyra voorzitter van het Rabbinaatscollege. De verhouding tusschen hem en zijn collega Menasse ben Israël liet vaak te wenschen over.

Van veel grootere bekendheid, ofschoon in Talmudische geleerdheid verre de mindere van Morteyra, is Menasse ben Israël, geboren te Lissabon in 1604. Zijn ouders waren naar Amsterdam ontkomen, alwaar de jonge knaap onder leiding van den strengen Isaac Uziel zijn opleiding genoot. Hij bracht het in de kennis van Bijbel en Talmud tot groote hoogte en had bijzonderen aanleg voor het leeren van talen, zoodat hij zich mondeling en schriftelijk in tien talen kon uitdrukken. Reeds op 15-jarigen leeftijd besteeg hij den kansel, en na den dood van zijn leeraar (1622) werd hij tot diens opvolger bij de Gemeente Neweh Salom benoemd. Ofschoon jong gestorven, heeft hij veel meer dan zijn ambtgenooten gepresteerd.

4