Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

‘Het wordt hoe langer hoe duidelijker, dat de Duitse nationaal-socialis-ten het voorzien hebben op de totale vernietiging van de joden in het Derde Rijk. Het einddoel is, dat binnen weinige jaren in Duitsland geen joden meer te ontdekken zijn.’

Eind september 1938 gebeurde hetgeen Mechanicus in maart al had voorzien: Hitler, Mussolini, Daladier en Chamberlain sloten het Verdrag van München, waarbij het Sudetenland werd losgemaakt van Tsjechoslowakije en toegevoegd aan het Duitse Rijk. Mechanicus noemde het Verdrag ‘wellicht het meest dramatische in de korte, maar veelbewogen moderne historie van het lot van Tsjechoslowakije. Een filmachtig-snelle opeenvolging van staatsmanshandelingen heeft op het laatste ogenblik de calamiteit, die onafwendbaar scheen [een Duitse inval] en dreigde Europa in haar greep te vatten, gestuit. Ook gekeerd?’

De nazi-jacht op de joden ging ondertussen onverminderd voort. In de nacht van 9 op 10 november 1938 vond de zogenaamde Kristallnacht plaats, waarin joden werden vermoord, winkels werden verwoest en meer dan honderd synagogen in brand werden gestoken. Mechanicus sprak van de ‘koelbloedige voorbereiding van de bestiale, gelijktijdige vernieling’ van joods eigendom, en van een ‘orgie van laffe wreedheid’ tegen het joodse deel van de bevolking. Hij bestempelde de brute geweldplegingen als een ‘formele pogrom’, waarbij West-Europa, ‘staande voor de dwingende oplossing van het joodse vluchtelingenvraagstuk, thans geen enkele mogelijkheid zal kunnen veronachtzamen.’ Tevens schreef hij: ‘De democratische mogendheden hebben, gedreven door het menselijk geweten, de taak, die het Derde Rijk hun oplegt, aanvaard. Zij zoeken thans in onderling overleg naar de beste oplossing voor een probleem, dat in zijn omvang schier boven elk menselijk vermogen uitgaat.’ In zijn jaaroverzicht van 31 december 1938 had Mechanicus het dan ook over een ‘toekomst met een vraagteken’.

Tijdens de volgende acht maanden namen de spanningen in Europa met de week toe. Op 30 augustus 1939 mobiliseerde Polen zijn leger. De Corridor, de strook naar zee die Oost-Pruisen van de rest van Duitsland scheidde, werd daarbij voor al het doorgaande verkeer gesloten. Nog geen vierentwintig uur later was het oorlog.

87