Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

i4 De arrestatie

De historicus Jacques Presser meldde in de inleiding van In Dépot, dat Mechanicus op 27 september 1942, ‘zonder ster op het achterbalkon van een tram staande, waarschijnlijk door een medepassagier werd verraden en door een agent gearresteerd.’ Hoe kwam Presser, toen hij in 1964 zijn Ten Geleide bij de eerste druk van het dagboek schreef, aan deze wetenschap? In ieder geval niet uit eerste hand. Presser verklaarde in zijn introductie dat hij Mechanicus nimmer heeft ontmoet en dat alle biografische details uitsluitend gebaseerd zijn op hem verstrekte gegevens. Deze werden hem wellicht verteld door Annie Jonkman. Het originele dagboek bevond zich na de oorlog lange tijd onder haar berusting. In zijn standaardwerk Ondergang verwerkte Presser een aantal van deze gegevens, evenals enkele citaten uit het tot dan toe ongepubliceerde manuscript.

Annie Jonkman gaf in haar notitieboekje een zeer beknopte levensschets van haar ex-man. Over Mechanicus’ aanhouding bleef zij vaag: ‘De heer Philip Mechanicus is najaar ’ 42 in Amsterdam gevangengenomen.’

Het verhaal van zijn arrestatie in de tram kent nog een nadere aanvulling. Hij zou tot zijn clandestiene tramrit hebben besloten om een dokter of medicijnen te halen voor zijn zieke vriendin Olga. De drie dochters hanteren deze laatste versie. Mechanicus verborg tijdens deze rit zijn jodenster door een regenjas over zijn schouder te dragen. Hij werd herkend en aangegeven bij een politieagent. Wie dit eventuele verraad zou hebben gepleegd, is voor alle betrokkenen onbekend gebleven.

Tijdens het onderzoek voor dit boek kwamen enkele nieuwe feiten naar voren, die een iets ander licht werpen op de gebeurtenissen omtrent Mechanicus’ arrestatie. Zijn dochter Rita diepte uit haar herinneringen op, dat goede vrienden van haar moeder hem nog hebben gesproken op de dag dat hij werd opgepakt. Het echtpaar Krelage bewoonde in september 1942 een bovenhuis op de Stadhouderskade 142. Beiden zijn inmiddels overleden. Maar hun twee dochters, Jo en Fien, vertelden, onafhankelijk van elkaar, hetzelfde verhaal. Jo: ‘Mijn moeder en Esther Wessel waren jarenlang vriendinnen. Esther was gescheiden van Me

117