Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

compliceerd. Hij was geen makkelijke man, niet altijd even vriendelijk, en moeilijk te doorgronden.

‘Buigen onder de storm ’ is geen definitieve, diepgravende biografie. Die kón en wilde ik ook niet schrijven. Wel heb ik getracht een antwoord te vinden op de vragen die mij vroeger, na het lezen van In Dépot, bezighielden. Dit boek is geschreven voor een breed publiek, en er zullen enkele historische gebeurtenissen in doorklinken: het ontstaan van de sdap en de vakbeweging, ontwikkelingen in Rusland en Palestina, de opkomst van Adolf Hitler en zijn nationaal-socialisten en de Tweede Wereldoorlog, die hieruit voortkwam.

Iemand die ik bij mijn onderzoek ontmoette, zei tegen mij: ‘Anne Frank en Etty Hillesum worden al op zo’n voetstuk geplaatst, en nu doet u met Mechanicus hetzelfde. Er zijn 6 miljoen gelijkwaardige joden vermoord. Hij was toch niet beter of slechter dan zij?’

Gedeeltelijk had hij gelijk. Mechanicus onderscheidde zich echter in die mate van anderen, dat hij de moed opbracht om tijdens zijn eigen lijdensweg, boven ailles, journalist te blijven. Dit leverde een getuigenis van historische waarde op.

Het is, gelet op verschijnselen als racisme en discriminatie, van belang dat nu ook het verhaal achter de schrijver Mechanicus is vastgelegd. Zijn levensverhaal is een duidelijk voorbeeld van waartoe mensenhaat kan leiden. Als ervaren journalist en man-van-het-leven, was hij uitstekend op de hoogte van de politieke ontwikkelingen in de jaren dertig. Hij maakte Hitler en het antisemitisme van dichtbij mee, schreef erover en waarschuwde ertegen. Maar zelfs hij heeft nooit vermoed hoe ernstig de oorlogssituatie in feite was. Op het moment dat hij zich dit wél realiseerde, was het te laat en moest Mechanicus, zoals hij het tegen Etty Hillesum verwoordde, ‘buigen onder de storm’.

Op het vroegere kampterrein te Westerbork, dat in 1992 werd heringericht, zijn op de voormalige appèlplaats 102 000 stenen aangebracht ter nagedachtenis aan hen, die veelal via dit doorgangskamp hun dood tegemoet gingen. Mechanicus schreef uit naam van deze ruim honderdduizend lotgenoten. In zijn dagboek legde hij zich voornamelijk toe op een gedetailleerde, zakelijke beschrijving van de gebeurtenissen in Westerbork. Dat hij daarmee als persoonlijke getuige, meer dan iemand anders, de harde werkelijkheid van dit drama schrijnend en onuitwisbaar aan de oppervlakte bracht, is een grote verdienste van hem geweest.

10