Vught, dertien maanden in het concentratiekamp

over het probleem of gemengd baden wel of niet toegestaan moest worden. Of we ’s morgens wel of niet een vers kadetje bij de thee zouden hebben. O, lach niet, dat kan ik niet uitstaan, was het niet tartend te weten, dat in een goud- en beterland de verantwoordelijke mensen niets beters wisten te bedenken, terwijl in dat grote Duitsland het fascisme uit bittere nood geboren werd. Nodeloos.”

„Je moet niet onredelijk zijn, maat, want wat in Duitsland gebeurde konden wij niet voorkomen.”

„Neen, maar de tegenstellingen van die tijd blijven een bittere grief en houden een waarschuwing voor de arbeiders in; alle landen zijn van elkaar afhankelijk, sla de sterke werkhanden ineen en laat je niet meer door conservatieve slappelingen misleiden.”

„Dat is waar, dat mag ook niet meer gebeuren. Is je vrouw ook hier ?”

„Ja, m’n vrouw en mijn twee kinderen, tot mijn spijt wel. Het had anders kunnen zijn, als ik maar genoeg geld had bezeten.”

„Dan had je je vrij kunnen kopen, wilde je zeker zeggen?”

„Neen, het vrijkopen der kapitalistische joden is een grote schande, een verraad aan eigen rasgenoten en land. Dat had ik nooit gewild. Als ik zoveel had bezeten, was ik wel ondergedoken, doch dat bedoel ik niet. Voordat de Duitsers hier binnenvielen was ik van plan om met mijn gezin naar Palestina te gaan, doch er is nooit iets van gekomen. Ik had geen geld om via Lissabon de snelste weg te nemen en in Holland stond ik onder aan de lijst van de alijah.”

„Je kon natuurlijk beter in Palestina zijn dan hier, maar het moet daar ook niet alles zijn, wel? Altijd oorlog met die Arabieren.”

„Ik weet niet in hoever jij met het leven der Palestijnse chalutsiem op de hoogte bent. Maar ondanks gevaar is het toch altijd nog boven dat der Europeese arbeiders te verkiezen. Je moet echter niet denken, dat wij naar een stad in Palestina wilden, ons doel was opgenomen te worden in een z.g. Kwoet-sa, een socialistische werkgemeenschap zouden wij het noemen.”

72