Vught, dertien maanden in het concentratiekamp

hond achterna te lopen, moest mijn vrouw iedere dag smerige karweitjes voor andere mensen opknappen? Ik moest niet opstandig zijn, zei mijn vrouw dikwijls. Dat was dan ook de reden waarom ik het er een half jaar uithield. Toen verdomde ik het, van ’s morgens 7 tot ’s avonds 9 uur werken en nog praatjes toe, dat was me teveel. We pakten ons goed en verdwenen; tot grote verontwaardiging van mevrouw, die zulke brutaliteit van arbeiders niet gewend was, zo ze zei. Hoe durfden wij ontslag te nemen ? Als zij ons dat gaf was het heel gewoon maar wij . . . Nu begon voor ons opnieuw een tijd van zoeken naar werk. Maar waar dat te vinden ? Er was overal personeel te veel, zei men ons. Of wij dat ook niet wisten? Natuurlijk wisten wij dat, maar we moesten toch eten? Zo sjokte ik van de ene betrekking naar de andere, m’n vrouw kon niet meer mee, want ons kind, dat al die tijd in een kindertehuis was geweest, moest terug komen. We konden het niet meer bekostigen. Moe en ellendig kwam ik ’s avonds thuis. Geen werk, waren mijn enige woorden. De rest van de avond was ik niet meer tot spreken te bewegen. Vervloekt, moest ik toezien, hoe m’n gezin armoed leed, terwijl zo’n platten bankdirecteur bulkte van het geld ? Het geld, dat ons leven weer kleur kon geven. Onze schulden kon voldoen en voor ons kind de nodige levensmogelijkheden kon openen. Zou ik nog langer met mijn handen in m’n zakken blijven toekijken, terwijl ik wist, dat in de slaapkamer van de directeursvrouw de sieraden ter waarde van duizenden guldens, voor het grijpen lagen! Dag en nacht lag ik eraan te denken. Eerst een ladder uit de schuur halen, dan het raam openschuiven . . . Hoe alles gebeurd is, weet ik nog niet, maar het liep verkeerd af en de gevangenis stond voor mij open. Toen ik na veertien maanden weer thuis kwam, was ik als een vreemde voor m’n vrouw en kind. M’n vrouw had in die tussentijd een betrekking in een lunchroom gekregen en het kind bij buren gebracht. Ach ja, een knappe jonge vrouw, die jaren achter elkaar niets dan ellende meemaakte en snauwen van haar hutneu-rigen man moest incasseren, wie zal haar veroordelen? Wat was er in haar omgegaan al die tijd ? Het meisje, dat thuis nooit zorgen gekend had. Wist een amper twintigjarige vrouw

69