Vught, dertien maanden in het concentratiekamp

van de fabriek. Daarom verlaagt hij het loon van de arbeiders tot twintig gulden. Nu kan hij goedkoper schoenen afleveren en toch blijft voor hem de winst hetzelfde. Ja, met deze lage prijs kan hij zelfs concurreren tegen de fabriek, die haar arbeiders nog vijf en twintig gulden betaalt. De arbeiders denken echter slim te zijn, zij bezitten een macht, die in werkelijkheid geen macht is, nl. de Bond. Deze bond stelt den directeur de eis; „vijf en twintig gulden betalen, anders staken wij.” „Prachtig,” zegt de directeur bij zichzelf. „Ik heb in het magazijn nog duizenden paren schoenen over, die moeten dan eerst maar verkocht worden. Staak maar.” Enige weken houdt de bond de staking vol, maar de directeur heeft tijd. Dan wordt hij in zijn grote villa in Baarn, waar hij met vacantie is, door de bond opgebeld; „Uw arbeiders willen weer gaarne voor twintig gulden bij u werken, meneer.” De directeur smijt de hoorn op de haak, steekt een sigaar op en mompelt; „Die domme arbeiders, dat wist ik toch wel.”

„Hè hè,” zegt Louw, „dat was me een redevoering. Hoe gaat het er mee ?”

„Met mij best,” antwoordt Nico vriendelijk. „Je boft, ik heb onder mijn kussen nog een stukje brood voor je bewaard. Gisteren kreeg ik een pakketje van thuis.”

Als Nico van de mannen afscheid genomen heeft, gaat Louw met zijn vriend het brood in de slaapzaal halen. „Ik neem ook nog een sneedje,” zegt Nico, „en we gaan het buiten opeten.” Samen lopen de twee vrienden heen en weer, tot ze voor het prikkeldraad blijven staan. „Wat een beroerd gezicht is dat toch,” zegt Louw, „overal prikkeldraad, waar je ook kijkt.”

„Ja,” antwoordt Nico, „maar is het in de burgermaatschappij eigenlijk niet precies hetzelfde? „Verboden toegang”, overal staat „Verboden toegang”. Is zo’n stuk natuurschoon van één mens alleen ? Heeft hij de bomen laten groeien, het bos alleen beplant, de vogels laten zingen ? Heeft hij alleen het recht om de mensen, die een hele week in fabrieken of kantoren gewerkt hebben, een stuk natuurschoon te onthouden? Zo’n eigenaar van grote bezittingen, grote buitenplaatsen, waar hij misschien eens in het jaar gaat jagen?”

„Het is waar,” zegt Louw, „hier in het kamp valt je de on-

33