Vught, dertien maanden in het concentratiekamp

zijn zware stok rondging, die zou geen last hebben. Ja, voorman moest ik worden! Mijn enige kans. Meer eten, geen slaag. Die kans moest je nemen, vóór het te laat was. „Jij, jood, ja jij! Werken moet je, los.” Vóór ik het wist daalde de zware stok, die ik in het bos gevonden had, op het hoofd van den man neer. Als een blok stortte hij op de grond. De andere gevangenen verstijfden van schrik. Maar de soldaten en voormannen vonden het prachtig. Nü werd er pas gewerkt. Ik had mij met één slag uit het levensgevaar gered. Doch nu was ik voorman en werd door mijn medegevangenen gemeden. Ach wat, zij waren toch allen ten dode opgeschreven. Ik zou nog langer leven. Ik hoefde niet meer bang te zijn. Toch begon een veel grotere angst zich van mij meester te maken. Als één van hen het eens overleefde en het rondvertelde ? Dat mocht niet. Allen moesten dood. Ook van'hun kant dreigde gevaar. De Duitsers eisen van hun voorman, dat hij optreedt; slaan dus, slaan!” Zijn ogen staren wazig nu Louw hem aankijkt, als turen ze in ongekende verten. Dof klinkt zijn stem, als praat hij tegen zichzelf: „Ik heb mensen gedood, ja, heb ik mensen doodgeslagen ? Ik weet het niet meer.” Louw loopt snel naar de dichtstbijzijnde barak om wat water te halen, maar als hij even later terugkomt is de man verdwenen.

Het is nog vroeg in de ochtend. Weet je wat, hij gaat even bij Nico in 17 B op bezoek. Het is wel verboden, maar in dit boevenpak val je toch niet op. Ja, daar zit Nico achter in de barak aan de lange tafel. Natuurlijk weer met een paar vrienden in een druk gesprek gewikkeld. Even knikt Louw tegen Nico en neemt dan, voorzichtig, om niet te storen, achter de mannen plaats. Nico legt uit:

„De directeur van een schoenfabriek betaalt aan zijn arbeiders vijf en twintig gulden in de week als werkloon. Daarvoor staan deze mensen iedere dag in de fabriek, ter bediening van de machines. Maar deze machines werken zó snel, dat er na verloop van tijd duizenden paren schoenen teveel gefabriceerd zijn. Teveel? Hoe kan dat? Lopen alle Nederlandse mensen dan op goede schoenen ? Neen, maar bij die Nederlanders heeft de directeur geen belang. Alleen bij de winst

32