Vught, dertien maanden in het concentratiekamp

„Los, pak op dien vent.”

als het ware verdoofd. Vanaf die tijd is hij niet meer normaal geweest. Overal zag hij soldaten, die hem dood wilden schieten. Ik trachtte het hem vaak uit zijn hoofd te praten, doch hij luisterde niet en uit zijn verhalen bleek, dat hij al eerder hevige angst had gekend. Iedere nacht had hij ertegen gevochten en was steeds overwinnaar gebleven. Nu voelde hij zich echter niet sterk genoeg meer. Gejaagd begon hij mij zijn levensgeschiedenis te vertellen. Zijn ouders waren reeds in kamp Dachau door de Duitsers vernietigd. Jaren geleden had hij zijn joodzijn als een zware straf gevoeld. Z’n vrouw zou deze oorlog ook beslist niet overleven. Ze zouden haar vinden en in een kwikmijn laten sterven. Z’n kinderen zouden gegast worden, het was wel waar, hij wist het nu zéker! De Duitsers zouden alle joodse mensen vernietigen. Er was geen twijfel meer mogelijk. Je kon je wel flink trachten te houden, maar straks stond de dood voor je klaar. Ontkennen was waanzin. Het hielp niet meer of je nog hoopte. Toen ik hem op wilde beuren, door te zeggen, dat de invasie op komst was, lachte hij een wrange lach. „Als dat waar is zijn we nog eerder dood”, was zijn antwoord. „De Duitsers zullen ons voor die tijd nog vermoorden.” Ik staakte mijn pogingen. Het had geen nut meer. Toen ik op een morgen uit mijn bovenste bed wilde stappen en in het half donker keek waar mijn been achter bleef haken, grijnsde zijn blauw geworden gezicht mij aan. Hij had zich aan

112