De joden in Amsterdam

sterdamse Jood beïnvloed. Anderzijds waren er ook na 1900 krachten die tot handhaving van de Joodse identiteit hebben bijgedragen. Ik wil hiervan aanstippen: 1. het conserverende element van de geconcentreerde Joodse populatie met inbegrip van haar instituten en tradities, 2. tegenkrachten uit de Joodse religieuze formaties, 3. tegenkrachten uit het Joodse nationalisme (zionisme), 4. bepaalde reacties op het antisemitisme, speciaal de nazi-vervolging en g. versterking van de Joodse bewustwording door een kleine maar gestadige immigratie van Oost-Europese Joden met een veel uitgebreidere Joodse kennis en sterkere identificatie (in zekere zin gold dit ook, zij het dan in mindere mate, voor de migratie uit bepaalde provincieplaatsen naar Amsterdam).

Bij punt 1 dient opgemerkt te worden dat niet alleen het Joodse proletariaat tot 1940 in hoofdzaak geconcentreerd bleef in bepaalde wijken¹ zoals de oude Jodenbuurt, de Transvaalbuurt en de Swammer-damstraat en omgeving, ook de kleine en grotere bourgeoisie had haar buurten in Zuid². In West, Noord en Westelijk Centrum woonden slechts kleine aantallen Joden. Verder was er een concentratie in bepaalde beroeps takken (textiel, diamant, juweliers, straathandel) en zelfs in zekere uitgangscentra: van restaurant Schiller tot bepaalde concertseries. Daarentegen hadden de krachten der assimilatie, die eerst via de liberale ideologie en het pathos der Franse revolutie de Joodse bourgeoisie hadden beroerd, nu in het socialisme het proletariaat gevonden. Tegen het einde der 19e eeuw komt het socialisme als een nieuw messianisme met een nieuwe congregatie, namelijk de vakvereniging. (Men denke hier bij voorbeeld aan de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond, waar ook de traditie van het leren nieuwe inhoud kreeg², maar waarbij de plaats die in de traditionele studie aan de discussie over de Joodse wetten toeviel nu werd ingenomen door het commentaar leveren op de werken van de socialistische kerkvaders).

4

¹

   Zie Dr. J. Meijer „Het Jonas Daniël Meijerplein” Amsterdam 1961, p. 27.

²

   Men leze als anecdote M. Sluizer’s „Die en die is er nog”, het hoofdstuk: „Hij las in het boek dat morgen zal zijn”.