Arm en rijdend op een ezel

Soms worden deze bewegingen anders genoemd, omdat ze een iets ander karakter bezitten, maar ze komen alle overeen in de zin, dat het steeds om bewegingen gaat die op grond van de buiten-empirische revelaties van religieuze specialisten een nieuwe toekomst voor een bepaalde gemeenschap of voor de gehele mensheid voorspellen (vgl. Cohn 1978:13). Het is vrij onbelangrijk of we deze bewegingen messianistisch of millenaristisch noemen dan wel profetisch. What is in a name? Veel voornamer is, dat de geschiedenis van de mensheid gekenmerkt wordt door het steeds weer opnieuw ontstaan van zulke bewegingen. En, wanneer het niet om bewegingen gaat, die traditioneel aldus betiteld worden dan gaat het toch om bewegingen, waarin bovennatuurlijke boodschappen centraal staan, die gericht zijn aan de mensheid of aan de uitverkorenen en die in die betekenis messianistische trekken vertonen (vgl. Bax 1 991b). Terecht zegt Cohn, dat binnen het genre een enorme verscheidenheid bestaat (Cohn 1978:14).

Ook het jodendom kent zijn messianistische bewegingen. We kunnen zelfs zeggen, dat het traditionele jodendom een messianistisch karakter bezit. In zijn dertien geloofspunten rekent Maimonides het geloven in de komst van Mosjiach, de Messias, tot de fundamenten van het jodendom. In het dagelijkse gebed vraagt de orthodoxe jood drie keer per dag om de komst van Mosjiach: “Blaas op de grote ramshoorn om onze verlossing aan te kondigen en heft de banier om onze ballingen in te zamelen en zamel hen in van de vier hoeken der aarde tot ons land.” Een orthodoxe jood, die niet werkelijk in de altijd mogelijke komst van Mosjiach gelooft, spreekt drie keer per dag zijn gebeden ijdel uit. Het maakt echter een wereld van verschil uit of messianisme in het jodendom zich manifesteert in hoopvolle gebeden dan wel in de claim, dat Mosjiach er al is. Ook wat dit laatste aangaat, zijn er - zoals we zullen zien - nuances aan te brengen. Historisch is het dikwijls voorgekomen, dat men iemand ervan verdacht Mosjiach te zijn. Een goed voorbeeld is de geleerde Rabbi Akiwa, die in de tijd van de Romeinse bezetting van Judea leefde en die de bekende Bar Kochba als Mosjiach beschouwde. Er zijn ook in de laatste paar honderd jaar chassidische leiders en andere mystici geweest, die dergelijke uitspraken hebben gedaan'.

We kunnen echter pas van een deviante messianistische beweging spreken wanneer niet alleen iemand zégt Mosjiach te zijn, maar tege-

4