Arm en rijdend op een ezel

1    Er zijn verscheidene voorbeelden te geven van geleerden, die hetzij zichzelf als de potentiële Mosjiach beschouwden dan wel door anderen zo werden gezien. Rabbi Jitschak Luria (1534-1572), de bekende kabbalist uit Safed, werd in zijn tijd als Mosjiach beschouwd. De term Mosjiach werd ook als eretitel gebruikt, zoals bijvoorbeeld bij Rabbi Jehoeda Löw, de Maharalvan Praag (1525-1609) achter wiens naam tevens werd toegevoegd “dat onze meester eeuwig moge leven." De achttieneeuwse Or Hochaïm beschouwde zichzelf als Mosjiach (Keiler 5752:5).

2    Collins (1990:215 e.v.) vergelijkt religies met een universalistische karakter met religies met een meer partikularistisch karakter. De eerste claimen een boodschap voor de gehele mensheid, terwijl de laatste, zoals bijvoorbeeld de clanreligies, zich tot de eigen gemeenschap beperken. Alleen bij universalistische religies zou ketterij optreden, omdat deze religies in principe de gehele wereld als hun recruteringsgebied beschouwen. Het gevolg is, dat elke andersdenkende een potentiële ketter is. Clan- en familiereligies hebben met dit probleem niet te kampen. Volgens dezelfde redenering zou men messianisme, in de zin van de komst van een verlosser voor de gehele mensheid, slechts bij de universalistische religies mogen verwachten. Messianistische troebelen vormen immers veelal een variatie op ketterij. De term ketterij geeft echter het oordeel van de vertegenwoordigers van de gevestigde religie weer. Wanneer messianisme door de gevestigde geestelijkheid wordt verworpen, spreekt men van ketterij. Niettemin kent elke religie een wel dan niet geaccepteerde vorm van messianisme (vgl. Worsley 1974:221-225). Ook in stamreligies treden met de regelmaat van een klok profeten naar voren, die een nieuwe heilsboodschap voor de eigen gemeenschap verkondigen.

3    De term religieus regime gebruik ik in navolging van Bax, 1991a. Ik pas niet alleen maar een langzamerhand gangbare term toe, maar ik benadruk hiermee een theoretisch perspektief waarvan ik de waarde steeds beter besef.

4    De Lubavitcher Rebbe heeft twee jaar geleden een hersenbloeding gehad. Sedertdien is hij aan één kant verlamd en niet in staat om te spreken. Vragen, die door chassidiem werden gesteld, werden aan hem voorgelegd door zijn sekretaris en met een hoofdknik beantwoord. Zo heeft men de Rebbe gevraagd of men mocht zeggen, dat de Rebbe Mosjiach is. De Rebbe heeft daarop ontkennend gereageerd. Een jaar later hebben anderen opnieuw vragen over dit onderwerp gesteld. De sekretaris van de Rebbe weigerde om deze voor te leggen aan de Rebbe, omdat de Rebbe te ziek zou zijn om zulke vragen te beantwoorden. Sedertdien is het niet meer mogelijk om aan de Rebbe vragen voor te leggen, omdat hij in maart 1994 een tweede stroke kreeg. Deze trof hem op dezelfde dag als de eerste.

22