Arm en rijdend op een ezel

In navolging van McCuire (1983), die indertijd een lans heeft gebroken om het machtsperspektief met betrekking tot religieuze ontwikkelingen expliciet aan de orde te stellen, wil ik wijzen op een aantal belangrijke veranderingen in de machtsverhoudingen in de Lu-bavitcher gemeenschap. Macht is bij velen een vies woord, dat men niet gaarne gebruikt, alhoewel er geen menselijke verhoudingen bestaan, waarin macht in de sociologische zin - het uitoefenen van invloed - geen rol speelt. Het is een fundamentele vergissing om te denken, dat religie alleen maar met een zichzelf continuerend gedachtengoed heeft te maken. We hebben steeds te maken met mensen, die op allerlei manieren hun positie proberen te vestigen en in dat kader religieuze voorstellingen gebruiken. Het is bijvoorbeeld bekend, dat zaken als competitie een voorname rol kunnen spelen bij het ontstaan van messianistische bewegingen (Burridge 1980:34-35). Er is geen reden om aan te nemen, dat dit hier anders zou zijn. Dat heeft niet zozeer betrekking op de uitspraken van de Rebbe, maar wel op de wijze waarop sommigen die uitspraken gebruiken. Twee ontwikkelingen spelen daarbij een voorname rol. De eerste is de decentralisatie van het leiderschap van de Rebbe. De tweede is de machtsaf-name van het Lubavitcher regime - in het bijzonder in Israël - over de afgelopen vijftien jaar. Beide ontwikkelingen hebben tot grote con-flikten geleid onder leidende chassidiem.

DECENTRALISATIE EN MACHTSAFNAME VAN HET LUBAVITCHER REGIME

Zoals ik al eens eerder heb uiteengezet (Meijers 1989:218), heeft de Lubavitcher Rebbe, die geen kinderen bezit en ook geen familieleden, die hem ooit zouden kunnen opvolgen, zijn leiderschap steeds verder gedecentraliseerd. In de loop van de laatste tien jaar heeft hij verscheidene maatregelen genomen, die er op gericht leken te zijn om een eventueel machtsvacuüm te voorkomen. In dat kader kan het oprichten van de zogenaamde Chabad-huizen begrepen worden, autonome centra van waaruit de verbreiding en de consolidatie van de beweging in de hand genomen diende te worden. Momenteel zijn er over de gehele wereld verspreid honderden van zulke centra. Verder heeft de Rebbe ingesteld om overal, waar zich groepjes chassidiem bevinden, een formeel uit drie man bestaand bestuur te vormen⁹.

Tenslotte heeft hij bepaald, dat elke chassidische man en vrouw iemand als masjpia, als raadgever, zal aanstellen, die in allerlei persoon-

14