De ondergrondse

beschouwd. Alleen in de huiselijke kring kwam Koch tot zijn recht. Zijn rustige vrouw sprak hem nooit tegen, kinderen hadden zij nog niet.

Het feit dat hij over de ondergrondse moest zwijgen, belette hem niet zich er intens mee bezig te houden. Na de hoofdakte had hij alle studie die hem een hogere plaats in de onder-wijshiërarchie had kunnen bezorgen, opgegeven en zich uitsluitend toegelegd op de studie der lokale ondergrondse mogelijkheden. Koch had niet alleen een gaaf onderwijzers-handschrift, maar ook een goede, heldere stijl. Hij begon met bij wijze van inleiding tot zijn onderwerp een schriftelijke formulering op te stellen van de motieven die hem dreven. Na schooltijd thuisgekomen, ging hij niet meer uit, maar gaf zich in zijn kleine studeerkamer aan zijn plannen over en kwam alleen voor de maaltijd uit zijn wijkplaats te voorschijn. De kamer lag aan de straatzijde, naast de voordeur. Wanneer Koch, onzichtbaar achter de vitrages, zich aan zijn taak wijdde, kon hij de straat zien en wat daar passeerde, terwijl ook het geluid van de huisbel en van de stemmen die zich daar meldden, tot hem doordrong. Zijn isolement sloot dus verbondenheid met de buitenwereld niet uit, en zo hoorde het ook bij iemand die zich met het openbaar welzijn bezighield. Hij rookte daarbij kleine sigaartjes, niet aan één stuk door, maar telkens met een onderbreking van ongeveer een half uur, omdat anders zijn klankrijke stem, die hij in de omgang met mensen zo dringend nodig had, haar glans zou hebben verloren. Ondanks deze zelfbeheersing, hing er altijd een dichte mist in het vertrek, behalve ’s avonds. Dan deed Koch af en toe het licht uit, schoof de gordijnen opzij en zette het raam open. Daarna ging hij haastig zitten en maakte zich zo klein mogelijk, opdat hij niet gezien zou worden door voorbijgangers, wier aantal na het invallen van de duisternis