De ondergrondse

dit hem niet. Zo’n vraag zou zijn neergekomen op een plompe benadering van iets dat met grote omzichtigheid, met diepe eerbied moest worden aangeroerd. Noodlot, mythische figuur — deze woorden waren tijdens het befaamde gesprek bij hem opgekomen, en niet zonder reden. Hij had er een vermoeden van gekregen dat deze wereldbeweging nog iets anders was dan een scheiding der geesten of een herwaardering. Dat vermoeden was hoe langer hoe meer tot een zekerheid geworden, maar hij was niet in staat die zekerheid te omschrijven. Kosmisch, kon dat het zijn? In ieder geval iets groots en geheimzinnigs, dat zelfs nog ver uitging boven de sfeer waarin staatshoofden, ministers en anderelnachthebbers verkeerden.

Er lag een lange weg tussen de geboorte van het inzicht in de noodzaak een handvol dorpelingen af te zonderen en dit moment waarop het woord kosmisch hem te binnen schoot, nota bene een woord dat hij bij zijn weten nog nooit had gebruikt, ten hoogste hier of daar gelezen. Zijn encyclopedie kon hem misschien omtrent de nauwkeurige betekenis ervan inlichten. Hij liet de boeken echter op hun plaats staan. Wat hij bedoelde, was er niet in vermeld. Het was iets anders, iets nieuws, waarvan later pas in boeken zou worden gesproken. Hij voelde zich eenzaam. 'We zien elkaar weer’, had Van der Beek gezegd, zonder een tijdstip te noemen. Koch verwachtte zijn terugkomst niet vóór de plaats gevonden w^ras waar het hoofdkwartier moest,komen. Van der Beek had hem daarbij geen enkele hulp toegezegd. Het behoorde tot Kochs verantwoordelijkheid en daarmee uit. Lang, soms wel een uur achtereen, stond hij voor zijn plattegrond en vroeg zich af welke plaats in aanmerking kon komen. Soms helde hij over tot het vermoeden dat Van der Beek het al wist, maar het hem niet had willen zeggen. Hij, Koch, werd op de proef gesteld,

76